Zusammenfassung der durch die Erciyes-Universität Kayseri erstellten Projektanalyse den Entwurf eines
Museums für Ethnografie und die
Sanierung der Surp-Sarkis-Kirche in
Çepni – Gemerek
Einführung
Die Surp-Sarki-Kirche liegt in Çepni, einem Landkreis der zentralanatolischen Provinz Sivas. Es ist eine armenische Kirche, erbaut wurde sie um 1525 n.Chr.. Der Erbauung der Kirche ging die Gründung des damaligen Dorfes Çepni ca. 250 Jahre zuvor durch armenische Familienklans voraus. Die Kirche ist ein wichtiges historisches wie architektonisches Zeugnis der armenischen Besiedlung Zentral- und Ostanatoliens. Sie ist auch eines der letzten Zeugnisse ihrer Art durch die umfangreichen Zerstörungen im Zuge der Verfolgung und Vertreibung weiter Teile der christlichen Bevölkerungen in ab Mitte des 19. Jahrhunderts bis in den Ertsten Weltkrieg hinein.
Sie zeugt zugleich von der Existenz christlicher Kulturen in der Geschichte Anatoliens.
1. Die Entstehung des Dorfes Çepni
Die Besiedlung Çepnis begann um 1375 n.Chr. mit dem Niedergang des Armenischen Königreichs von Kilikien (1199 – 1375) durch die Mamluken. Die armenischen Siedler, welche unter den damaligen Umständen wohl eher als Flüchtlinge zu bezeichnen waren, suchten den Verfolgungen in den Wirren der mamlukischen Eroberungszüge zu entgehen. Der Klan der Deli Kalpaken (“verrückte Kalpaken”) machte sich unter der Führung ihres Oberhaupts Bados auf, um in der Ferne einen Ort für ein neues Leben zu suchen. Ihnen folgten die Klane der Avedikian, der Sarian und der Melkonian. In einer Karawane überquerten sie das Taurusgebirge in Richtung Norden bis sie zu einem grünen, von Bergen umgebenen Tal kamen, durch das ein Bach floss.
Nachdem Bados dieses Tal zur neuen Heimat der Klane erklärte, kehrten ihre Oberhäupter zurück, um ihre Familien in ihr neues Dorf nachzuholen. Sie bauten ihre ersten Häuser. Ihr Priester Vartan baute aus einem Tisch einen Khoran (orthodoxer Altar). In ihm hat die heutige Kirche ihren Ursprung. Nach und nach vermehrte sich durch Eheschließungen zwischen den Familienklanen die Dorfbevölkerung. Das von ihnen gegründete Dorf nannten sie Çongaria, das heutige Çepni. Die armenischen Siedler erbauten im Jahr 1525 n. Chr. ihre erste steinerne Kirche. Nach dem Untergang des byzantinischen Reches, und der bereits langjährigen Herrschaft des Osmanischen Reiches benannten die Türken die Stadt Sebastia in Sivas, die heutige Provinzhauptstadt, um. Den Fluss Alys (altgrych.), um dessen Ufer herum das Dorf Çongaria gegründet wurde, nannten sie fortan Kızılırmak (der rote Fluss, wegen der Farbe der Erde dieser Gegend, die auch den Fluss rot färbte. Um das Ende des 18. und den Beginn des 19. Jahrhunderts herum kamen die ersten Türken in das Dorf und lebten nunmehr friedlich mit der armenischen Urbevölkerung zusammen. Sie nannten das Dorf Çepni. Den Einträgen der Meldebehörden aus dem Jahr 1900 ist zu entnehmen, dass zu dieser Zeit 800 Familien in dem Dorf lebten; zu etwa gleichen Teilen waren es armenische und türkische Familien.
Abbildung 1: Gemeinde Çepnı und Lage der KircheAbbildung 2: Gemeinde Çepnı und Lage der Kirche
Abbildung 3: Surp Sarkıs Kirche Skizze (Draufsicht)
2. Der gegenwärtige Zustand der Kirche
Um einen Eindruck vom Gesamtzustand der Kirche zu erhalten, werden nunmehr einige Beispiele zum gegenwärtigen Zustand der Kirche beschrieben, um später dann den Restaurationsbedarf im ganzen zu skizzieren.
Der Grundriss des Gebäudes ist ein Rechteck, das in 3 x 3 Rechtecke unterteilt ist. Auf der Ostseite schließt es mit drei gewölbten Apsiden ab. Jeweils auf der Nord- und auf der Südseite der Apsiden befindet sich ein weiterer rechteckiger Raum, der das Kirchengebäude auf der Ostseite verbreitert.
Die Säulen und Träger, welche im wesentlichen die tragende Struktur des Gebäudes bilden, befinden sich an den Verbindungspunkten dieser Rechtecke.
Die Angaben der Abbildungen, auf die Bezug genommen wird, verweisen auf die Dokumentation des Sanierungsprojektes, welche durch den Gegenseitige- Hilfe-Verein Çepni e.V. in Wuppertal erstellt wurde.
(Gegenseitiger Hilfe-Verein Çepni e.V. (Hrsg.), Die armenische Surp-Sarkis-Kirche in Çepni – Projekt für ein Museum für Ethnographie in Çepni, Wuppertal 2015)
Die Steingewölbe im Kircheninneren waren mutmaßlich außen von einem mit Steinplatten abgedeckten Giebeldach bedeckt (Abb. 10-18). Es ist erkennbar, dass die tragenden Mauern ursprünglich zwei bis drei Mauersteinreihen höher waren als im gegenwärtigen Zustand. Dem entsprechend fehlen das Dach, die Dachrinnen und Dachvorsprünge gänzlich (Abb. 19). Das fehlende Bauelement an der Westseite, wo sich die dreieckige Stirnseite und das Giebeldach treffen, lässt darauf schließen, dass sich hier zuvor eine Glocke oder ein Kreuz befunden hat.
Die einflügelige Eisentür am Haupteingang ist mutmaßlich nicht die originäre Tür.
Der Boden im Gebäudeinneren war höchstwahrscheinlich ursprünglich mit Tuffsteinplatten bedeckt. Im heutigen Zustand besteht der Boden nur aus Erdreich und Mauerschutt.
In der Nord- und der Südmauer befinden sich insgesamt zehn Fensteröffnungen sowie weitere zwei zugemauerte Fenster (Abb. 6, 7 – 23, 24).
Auf der linken Seite der Hauptapsis befindet sich eine Nische, rechts jedoch nicht. Da orthodoxe Kirchen stets symmetrisch strukturiert sind, weist dies auf ein fehlendes Element hin. Die Kuppeln der Apsiden sind von außen nicht abgedeckt (Abb. 32). Mutmaßlich waren auch sie ursprünglichemit Steinplatten bedeckt.
Die sakralsten Bereiche der Kirche, die Altare und Apsiden sind für Kirchenbesucher vollständig einsehbar. Jedoch müssen diese in orthodoxen Kirchen vor den Augen Anderer, die hier nicht unmittelbar ihren religiösen Verrichtungen nachgehen, uneinsehbar sein.
Abbildung 4: InnenansichtAbbildung 5a: İstanbul Rumelihisarı Surp Santukhd Armenische Apostel KircheAbbildung 6: Säulen und Fenster InnenAbbildung 7: Innen Ansicht Nord SeiteAbbildung 8: Säulen, Bögen und Gewölbe 1Abbildung 9: Säulen, Bögen und Gewölbe 2Abbildung 10: Säulen ,Bögen und Gewölbe 3Abbildung 11: Kapelle Nordseite 1Abbildung 12: Kapelle Nordseite 2Abbildung 13: Kapelle Südseite 1Abbildung 14: Kapelle Südseite 2Abbildung 15: Kapelle Südseite 3Abbildung 16: Aussenansicht WestseiteAbbildung 17: Aussenansicht OstseiteAbbildung 18: Beşiktaş Surp Asdvadzadzin Armenische Apostel KirchAbbildung 19: Bedachung der KircheAbbildung 20: Aussenansicht OstseiteAbbildung 21: Beşiktaş Surp Asdvadzadzin Armenische Apostel KircheAbbildung 22: Innenansicht FussbodenAbbildung 23: Eingangsbereich Süd -und WestseiteAbbildung 24: Kayseri Surp Asdvadzadzin KircheAbbildung 24a: Original Boden in Kayseri Surp Asdvadzadzin KircheAbbildung 25: Fenster SüdseiteAbbildung 26: Tragende SäuleAbbildung 27: Ansicht Norseite mit FensterAbbildung 28: Eine Nische in NordseiteAbbildung 29: Ansicht Eingangsbereich WestseiteAbbildung 30: Apsis 1Abbildung 31: Apsis 2Abbildung 32: Apsis und Kapellen Eingang NordseiteAbbildung 33: Apsis und Kapellen Eingang SüdseiteAbbildung 34: Aussenansicht Apsis NorseiteAbbildung 35: Eingang Kapelle NordseiteAbbildung 36: Taufenbecken BereichAbbildung 37: İstanbul Beşiktaş Surp Asdvadzadzin Kirche TaufenbereichAbbildung 38: Anschluss TaufenbeckenAbbildung 39: Aussenansicht NordseiteAbbildung 40: Aussenansicht Süd-und OstseiteAbbildung 41: Beschädigung im GewölbenbereichAbbildung 42: Ansicht Apsis Bereich 1Abbildung 43: Ansicht Apsis Bereich 2Abbildung 44: Ansicht Apsis Bereich 3Abbildung 45: Nischen im Apsis BereichAbbildung 46: Apsis und KhoranAbbildung 47: Ansicht NordseiteAbbildung 48: Steinmetzarbeiten InnenbereichAbbildung 49: Erzincan Tercan Üçpınar Dorf Abrank KlosterkircheAbbildung 50: Erzincan Kemaliye Esertepe (Şirzi/Şırzu) Köyü Ermeni Horom Kirche Apsis BereichAbbildung 51: Eingangstür mit NischeAbbildung 52: İstanbul Boğaziçi Kuzguncuk Surp Krikor Lusavoriç Armenische Apostel KircheAbbildung 53: Markierungen im EingangsbereichAbbildung 54: SteinmetzarbeitenAbbildung 55: Zeichen Südseite
3. Restaurations- und Restitutionsarbeiten, Umgebung der Kirche
Beseitigung von Erdaufhäufungen und Bäumen, deren Wurzelwerk die Kirchenmauern gefährden.
Nachbargebäude und Drainage: Die Nähe von zwei Nachbargebäuden und das Fehlen von Abflussrinnen verursacht die Korrosion des Mauerwerks durch Regenwasser und Feuchtigkeit. So reicht etwa die Dachabflussrinne des Nachbargebäudes auf der Nordseite sowie in die Nähe der Kirchenmauer. Das Regenwasser fließt infolgedessen auf das Mauerwerk. Durch eine Drainage soll dem abgeholfen werden. Ferner wird mittelfristig der Abriss der Nachbargebäude avisiert, so dass mehr Luft und Wärme an das Mauerwerk gelangt und Feuchtebrücken vermieden werden können.
Mauer- und Gewölbeabdeckungen durch Steinplatten im Innenbereich.
Abbildung 1: Ausgrabungsbereich
Mauern und Wände
Entfernung und Erneuerung von gesprungenem und korrodiertem Mauergestein, das eine Gefahr für die Gebäudestatik bilden könnte.
Neuverputzung im Innenbereich, nach Möglichkeit Restitution des ursprünglichen Putzgewebes.
Austausch und Restitution instabiler und beschädigter Mauersteine.
Entfernung von Moos- und Pflanzenbewuchs
Entsalzung des Mauergesteins
Abbildung 2: Austausch und RestitutionAbbildung 3: Entfernung und ErneuerungAbbildung 4: Sektionen
Säulen
– Die Säulen auf der Westseite weisen bereits bewegungs- und erschütterungsbedingte statische Instabilitäten auf, die die Gesamtstruktur der Kirche gefährden. Bei den anderen Säulen haben noch keine Bewegungsprozesse eingesetzt. Jedoch ist auch bei diesen präventiv eine Stabilisierung durch Epoxierung des Gesteins auf mittlerer Säulenhöhe zu gewährleisten.
Abbildung 5: Präventive Stabilisierung
Gewölbebögen
– Die Gewölbebögen sind zwar bislang statisch stabil, jedoch wurden sämtliche Spanneisen, durch die sie miteinander verbunden waren, entfernt. Dies würde in Zukunft zu Ungleichgewichten zwischen den Bögen führen. Spanneisen müssten daher neu gegossen und eingearbeitet werden.
Gewölbe
Neuaufbau der Gewölbe (Abb. 6)
Reinigung der Gesteinsfugen, Erneuerung der Fugenfüllungen (Abb. 7)
Entsalzung der Gewölbe (Abb. 8) Erneuerung der Übergänge zwischen den Gewölben und dem Mauerwerk.
Abbildung 6: Neuaufbau der Gewölbe
Abbildung 7: Reinigung der Gesteinsfugen, Erneuerung der Fugenfüllungen
Abbildung 8: Entsalzung der Gewölbe
Dach
Bestimmung und Restitution der ursprünglichen Dachform
Erhöhung des Dachniveaus um 1 Meter
Reinigung und Restauration erhaltener Dachteile
Entwurf und Herstellung der Dachabdeckungen
Anlegung und Restitution der Wasserabflussrinnen
Wasserabflussrinnen
Bedachungssteine ın Kayseri Darsiyak Yanartaş Kirche
Schmiedearbeiten
Vollständige Restitution der Kirchenfenster
4. Vorschlag zur künftigen Nutzung der Surp-Sarkis-Kirche
Im wesentlichen könnte die Kirche als “Digitales Museum” bzw. “Ethnographisches Museum” genutzt werden, ausgestattet mit den modernen Möglichkeiten der digitalen Kommunikation, Präsentation und Interaktion. Hier könnten sowohl Dauerausstellungen als auch Wanderausstellungen stattfinden. Ein Augenmerk der Dauerausstellungen sollte sich auf die Geschichte der armenischen Bevölkerung und ihrer Kultur beziehen, welche zugleich die Geschichte der dort ansässigen türkischstämmigen Bevölkerung darstellt. Mithin böte sich die Möglichkeit, die reichhaltige Kulturgeschichte Çepnis und Zentralanatoliens ihren heutigen Bewohnern nahe zu bringen.
Aber auch andere Nutzungsmöglichkeiten sollten optional möglich sein. Überdies ist bekannt, dass bereits in der Vergangenheit seitens der Dorfbevölkerung die Kirchenräume für Versammlungen und Feste genutzt wurden. Da die Kirche im kollektiven Gedächtnis der einheimischen Bevölkerung einen wichtigen Platz einnimmt, sollten für diesen Zweck auch künftig Möglichkeiten geschaffen werden. So könnte die Apsis als Bühne genutzt werden. Ferner sollten für Besuchergruppen aus Schulen und Universitäten auch die Möglichkeit haben, Konferenzen und Seminare durchzuführen. Daher sollten die Bauelemente der Ausstellungen nicht fest angebracht, sondern mobil einsetzbar und veränderbar sein.
Jedoch sollte die Kirche nichtmuslimischen Besuchern die Möglichkeit bieten, Gebete zu verrichten, Kerzen anzuzünden usw.. Der Raum nördlich der Apsis bietet sich für diese Zwecke als Gebetsraum an.
*Beni öpmek isteyen kim ? Erkek değil, bayan ve benden küçük… Tanıyorsunuz; okuyun göreyeceksiniz !
Değerli Dostlar
Kasabamızın geçmişten günümüze kadar koruduğu kültürel ve toplumsal değerlerden en önemlisi olan Surp Sarkis Kilisesi restorasyonu projesi çalışmalarıyla ilgili sanal alemde (Facebook- “Bize Her Yer Çepni” Sayfası) yapılan paylaşımları, tartışmaları tarihe bir not düşme babından yayınlıyorum. Okuyacaklarınız özel yazışmalar değil, bilakis toplumla paylaşılan, gizli olmayan şahısların kendi yazılarıdır. Okurken aklınıza birçok soru gelecektir. Belki şaşıracaksınız. Belki de kızacak veya onaylayacaksınız. Ayrıca, tartışmaların merkezinde olan şahsımın ve diğer değerli aydın arkadaşlarımızın iftira ve hakaretlere cevap vermediğimizi de göreceksiniz. Bunun sebebi, tartışmaların; bir KÜLTÜR beldesi olan kasabamızın tarihsel, kültürel ve sosyal dokusuyla örtüşmeyen, gerçeklikten, bilimsellikten ve tartışma kültüründen – adabından tamamen uzak; insanları rencide edecek seviyede, seviyesiz olmasıdır. 2014’de başlayan bu yazışma ve tartışmaları yayınlamaktan amacım, aramızda dolaşan Don Kişotları toplum önünde teşhir etmek ve gerçek yurtseverleri – Çepni severleri tekrardan anarak, anımsamaktır. Öyle bir zaman gelir ki bütün günahların – sevapların gölgen gibi önüne düşer; ondan kurtulamazsın !
Do you know Çepni?
Did you ever hear of it?
If your answer is ” no ”, please go on reading our letter …
Çepni is not a country…
Çepni is not an international center …
Çepni is not a capital city …
Çepni is a small town in the Anatolian region of Turkey; in the country of Mustafa Kemal Atatürk who’s vision always has been:
“Peace at home, peace in the world.”
Cepni…
A little town in the middle of Anatolia… A small town which was founded by Armenians in the 8th century. In the 11th century, the Turks settled down.
For nine centuries the Armenians and the Turks lived together. They became a big family, they married, they cried and they laughed together in harmony…
In 1915 the first world war hit the little town and left a scarifying picture of blood, bitterness, orphaned children, women, Families who left their homes, despised cities and countries, millions of deaths and losses behind.
Unfortunately, this little anatolian town has been horribly affected by the first world war.
At that point, this nine-century old family was disbanded …
Our Armenian brothers left their home for good… in fear of war and in fear of death…
Some of them went to France, some to the USA, some of them moved to Canada, and some even to Argentina …
With it they left a trust, in what is left behind … THE SURP SARKIS CHURCH
Maybe we will return to Çepni again and if we do not return, our descendants probably may come back to explore their origin… to mention the good times and moments of their ancestors… and maybe they’ll pray for us… For this it’s our mission to maintain their origin and future history…
The Surp Sarkis Church is not only a place of worship for us. It means much more to us.
It is a historical symbol of brotherhood and a real example of a peaceful life together with our Armenian brothers…
Therefore, we think that Cepni is a nine-century old idol …
For this we want to transfer this trust to future generations as we have received …
The Surp Sarkis Church and its story should not stay a territorial knowledge and monument in Çepni and Anatolia; İt should enrich the history of the world and stand as a symbol of peace and brotherhood of the cultures.
For this purpose, we want to restaurate the Church of Surp Sarkis.
OUR CONCEPT IS: ”ÇEPNI ARMENIAN SURP SARKIS CHURCH AND ETHNOGRAPHY MUSEUM”
Here people will be able to see, how peaceful and fraternal the Armenian and Cepnian people have lived together for centuries. Either, they will see their common culture, common works.
And here people will also be able to pray and to remember the people they have lost.
Dear readers…
We completed all the bureaucratic tasks, plans and projects necessary for our concept and got permission for the restoration.
We need your financial support to continue our restauration project.
Wouldn’t you like to accept this invitation and be a part of this great work?
Wouldn’t it be great to know that your name is alive in a small town of the world?
Please accept this invitation for peace in humanity. We think that there is no limit to our brotherhood. Let us show hand-in-hand that the whole world belongs to all of us, no matter which religion, origin or culture we belong.
Wouldn’t it be great to accept this invitation for your grandchildren, to tell them a story of a monument which stands for peace and brotherhood in Anatolia?
Don’t you want to be a ” fellow countryman ” of an Anatolian township beyond borders?
I’m sure you would like to.
For this, we invite you to create an example of humanity in the country of Mustafa Kemal Atatürk whose vision had always been “Peace at Home, Peace in the World”.
Please rate our application and send it your friends to evaluate …
With our deepest respect and love.
Emsalettin Temel
Note: All studies related to this concept have been prepared together with the Kayseri Erciyes University. All formal proceedings have been completed, official approval has been obtained and the stage of restoration has been reached. It is an outline of the project concept which you can oversee in the following link: (Link)
In case of questions and more detailed information please contact Emsalettin Temel.
The following paper is a summary of the project analysis carried out by the Erciyes University Kayseri It outlines the goal to create a Museum of Ethnography and how to restaurate the Surp-Sarkis-Church in Çepni – Gemerek Turkey
Introduction
The Surp-Sarkis-Church is located in Çepni, a district of the Central Anatolian province of Sivas. It is an Armenian church, built around 1525 AD. The building of the church preceded the founding of the village of Çepni about 250 years ago by Armenian family clans. The church is an important historical and architectural testimony to the Armenian settlement of Central and Eastern
Anatolia. It is also one of the last testimonies of its kind due to the extensive destruction in the course of the persecution and expulsion of large parts of the Christian population from the middle of the 19th century to the end of the world war.
It also bears witness to the existence of Christian cultures in the history of Anatolia.
1.The origin of the village Çepni
The Çepnis settlement began around 1375 AD. with the decline of the Armenian Kingdom of Cilicia (1199 – 1375) by the Mamluks.
The Armenian settlers, who under the circumstances at that time were more likely to be called refugees, tried to escape the persecution in the turmoil of the Mamluk conquests. The clan of the Deli Kalpaks (“crazy Kalpaken”), under the leadership of their head Bados, set out to find a place for a new life in the distance. They followed the clans of Avedikian, Sarian and Melkonian. In a caravan they crossed the Taurus Mountains towards the north until they came to a green valley, surrounded by mountains, through which a brook flowed. After Bados declared this valley to be the new home of the clans, their heads returned to take their families to their new village. They built their first houses. Her priest Vartan built a Khoran (orthodox altar) from a table. The present church has its origin in it. Little by little, the village population increased as a result of closures between the family clans. The village they founded called them Çongaria, today’s Çepni. The Armenian settlers built their first stone church in 1525 AD.
After the fall of the Byzantine Rechen, and the long-standing rule of the Ottoman Empire, the Turks called the town of Sebastia in Sivas, the present provincial capital. The river Alys (altgrych.), Around whose banks the village of Çongaria was founded, they called Kızılırmak (the red river, because of the color of the earth of this area, which also colored the river red.) At the end of the 18th and the at the beginning of the 19th century, the first Turks came to the village and now lived peacefully with the native Armenian people, who named the village of Çepni, and the records of the registration authorities from the year 1900 show that at that time 800 families in the village and Armenian and Turkish families were to some extent equal.
Pic. 1: The church positioned in the local community of Cepni
Pic. 1: The church positioned in the local community of Cepni
Pic. 3: Surp Sarkis Church plan (top view )
The village Cepni
2. The present state of the Church
In order to gain an impression of the state of the Church, some examples of the present state of the Church are now described, in order to outline the restoration requirements as a whole.
The floor plan of the building is a rectangle divided into 3 x 3 rectangles. On the east side it ends with three vaulted apses. On the north and south sides of the apses there is another rectangular room, which widens the church building on the east side.The columns and beams, which essentially form the supporting structure of the building, are located at the connecting points of these rectangles.The data in the figures referenced refer to the documentation of the rehabilitation project, which was prepared by the Mutual Assistance Association Çepni e.V. in Wuppertal. *
The stone vaults in the interior of the church were presumably covered on the outside by a gable roof covered with stone slabs (Fig.10-18). It can be seen that the supporting walls were originally two to three brick terraces higher than in the present state. Accordingly, the roof, the roof gutters and roof projections are completely missing (Fig. 19). The missing building element on the west side, where the triangular end face and the gable roof meet, suggests that a bell or a cross has been found here before.
The single-winged iron door at the main entrance is presumably not the original door.
The floor in the interior of the building was most probably originally covered with tufts. In today’s condition, the soil consists only of soil and mud debris.
In the north and south walls, there are a total of ten window openings as well as two additional walled windows (Fig. 6, 7 – 23, 24).
On the left side of the main map is a niche, but not on the right. Since Orthodox churches are always symmetrically structured, this indicates a missing element. The domes of the apses are not covered from the outside (Fig. 32). They were presumably also originally covered with stone slabs.
The most sacred areas of the church, the altars and vestibules, are fully visible to church visitors. However, in orthodox churches these must be inseparable from the eyes of others who are not directly following their religious activities.
Pic. 4: Inside view
Pic. 5: Entrance area
Pic. 5a: İstanbul Rumelihisarı Surp Santukhd Armenian Apostalic Church
Pic. 6: Columns and windows inside view
Pic. 7: North side inside view
Pic. 8: Columns, archs and vaults
Pic. 9: Columns, archs and Vaults 2
Pic. 10: Columns, archs and vaults
Pic. 11: Chapel north side 1
Pic. 12 Chapel north side 2
Pic. 13: Chapel south side 1
Pic. 14: Chapel south side 2
Pic. 15: Chapel south side 3
Pic. 16: External view west side
Pic. 17: External view east side
Pic. 18: Beşiktaş Surp Asdvadzadzin Armenian Apostolic Church
Pic. 19: Roofing of the church
Pic. 20: External view east side
Pic. 21: Beşiktaş Surp Asdvadzadzin Armenian Apostolic Church
Pic. 22: Inside view floor
Pic 23: Entrance area south and west Side
Pic. 24: Kayseri Surp Asdvadzadzin Church
Pic. 24a: Original ground in Kayseri Surp Asdvadzadzin Church
Pic. 25: Windows south side
Pic. 26: Supporting pillar
Pic. 27: North side view with windows
Pic. 28: A niche in the north side
Pic. 29: View of the entrance area west side
Pic. 30: Apsis 1
Pİc. 31: Apsis 2
Pic. 32: Apsis and chapels entrance area north
Pic. 33: Apsis and chapels in the entrance area of the south side
Pic. 34: External view of the apsis north side
Pic. 35: Entrance of the Chapel from the North
Pic. 36: Baptismal font hall
Pic. 37: The baptismal font hall of the Istanbul Besiktas Surp Asdvadzadzin
Pic. 38: Water connection of the baptismal font
Pic. 39: Outside view north side
Pic. 40: Outside view south and east side
Pic. 41: Vaults damages
Pic. 42: View apsis 1
Pic. 43: View apsis 2
Pic. 44: View apsis 3
Pic. 45: Niche in the apsis area
Pic. 46: Apsis and Khoran
Pic. 47: View north side
Pic. 48: Stonemasonry in the inside
Pic. 49: Abrank Manastery Church Erzincan Tercan Üçpınar Village
Pic. 50: Erzincan Kemaliye Esertepe Village Armenian Horom Church apsis area
Pic. 51: Entrance door with niche
Pic. 52: İstanbul Boğaziçi Kuzguncuk Surp Krikor Lusavoric Armanien Apostle Church
Pic. 53: Markings in the entrance
Pic. 54: Stonemasonry
3. Restoration and Restitution Work
Surroundings of the church
Elimination of the accumulations of soil and trees, whose rootwork endangers the church walls.
Neighboring buildings and drainage: The proximity of two neighboring buildings and the absence of drainage channels causes corrosion of the masonry by rainwater and moisture. For example, the roof drainage channel of the neighboring building is on the north side as well as near the church wall. The rainwater flows into the masonry. A drainage is to be remedied. Furthermore, the demolition of the neighboring buildings will be advised in the medium term, so that more air and heat will reach the masonry and moisture bridges can be avoided.
Wall and vaulted roofing by internal stone slabs
Pic. 1: Excavation area
Walls and walls
removal and renewal of cracked and corroded masonry, which could pose a risk to the building structure.
Re-use in the interior, if possible, restoration of the original plaster
Exchange and restitution of unstable and damaged masonry stones.
removal of moss and vegetation
Desalination of masonry rock
Pic. 2: Change and pestitution
Pic. 3: Removement and renewal
Pic. 4: Sections
Columns
The pillars on the western side already have static instabilities which are aggravated by movement and vibration, which endanger the overall structure of the church. The other pillars have not yet used any movement processes.
However, stabilization by epoxying the rock at medium column height is also to be ensured preventively.
Pic. 5: Preventive stabilization
Arches
The vault arches have been statically stable so far, but all the chisels through which they were connected were removed. This would lead to imbalances
between the arcs in the future. Therefore, it would be necessary to re-cast and incorporate new sprockets.
Vault
Rebuilding the vault (Fig. 6)
cleaning of the rock joints, renewal of the joint fillings (Fig. 7)
– desalination of the vaults (fig. 8) renewal of the vaults between the vaults and the masonry
Pic. 6: New construction of the vaults
Pic. 7: Cleansing of lithoclases renewal of joint fillings
Pic. 8: Desalination of vaults
Top, Roof
Determination and restitution of the original roof form
Increase the roof level by 1 meter
Cleaning and restoration of preserved roof parts
Design and manufacture of roof coverings
Installation and restoration of water drainage channels
Roofing Stones in the Kayseri Darsiyak Yanartaş Church
Drainage channel
Wrought
– Complete restitution of the church windows
4. Proposal for the future use of Surp-Sarkis-Church
In essence, the church could be used as a “digital museum” or “ethnographic museum”, equipped with the modern possibilities of digital communication, presentation and interaction. Both permanent exhibitions and traveling exhibitions could take place here. An attention should be paid to the history of the Armenian population and its culture, which also represents the history of the Turkish population living there. Thus, the possibility of bringing the rich cultural history of Çepnis and Central Anatolia to their present inhabitants would be a possibility.
Other possibilities of use should also be possible. It is also known that in the past the villagers were used for meetings and festivals by the village population. Since the church is an important part of the collective memory of the indigenous population, opportunities should be created for this purpose. Thus the apse could be used as a stage. In addition, visiting groups from schools and universities should also be able to hold conferences and seminars. Therefore the elements of the exhibitions should not be fixed, but should be mobile and changeable.
However, the church should offer non-Muslim visitors the opportunity to perform prayers, light candles, etc. The space north of the apse offers itself as a prayer room for these purposes.
On May 19th 2018, the cooporating turkish associations “Cepni ve Cevresi Yardimlasma Dernegi” and “CHP Köln Dernegi” celebrated the inauguration of a Ataturk statue in Wuppertal, Germany.
The opening ceremony of the statue was attended by the mayor of Wuppertal Andreas Mucke, the president of the “CHP Köln Dernegi” association Günay Capan, the president of the “Cepni ve Cevresi Yardimlasma Dernegi” association Nilay Doğan and party and non-governmental organizations representatives.
On May 19 in 1919, Mustafa Kemal Atatürk went to Samsun and started the war for liberation and independence. In memory of this historical day Emsalettin Temel said: “We will carry this complete independence torch that Mustafa Kemal Ataturk burned 100 years ago with the spirit of national strength against all kinds of difficulties, pressures and conditions to many more than 100 years. This is not a choice for us, it is a historical and conscientious responsibility.”
The president of the CHP Köln Association Günay Çapan highlighted: “We have set another milestone in Germany. On the 100th anniversary of this memorial day, the Cepni Association and CHP Köln Association, celebrated the inauguration of a Atatürk statue in Wuppertal. The owner and the architect of this statue is Emsalettin Temel. I would like to express my gratitude to him, to the participants and all Republic lovers“.
Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneği Almanya’da bir ilke imza attı.
Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Anadolu’da kurtuluş ve bağımsızlık savaşını başlatmak üzere Samsun’a çıkışının 100. yıldönümü anısına Almanya’nın Wuppertal kentinde Atatürk Büstü yapıldı. Halkın ve şehir idarecilerinin ve T.C. Düsseldorf Konsolosluğu yetkililerinin, CHP Köln Derneği ve diğer sivil toplum örgütlerinin de katılımıyla yapılan açılış töreni saygı duruşu, istiklal marşı, konuşmalar ve müzikle tamamlandı.
Yapılan konuşmalarda günün önemi vurgulandı. İçinde bulunduğumuz zor şartlarda 19 Mayıs 1919 ruhunun ne kadar önemli olduğu, ülkemizin bağımsızlığının ve varlığının; 19 Mayıs 1919’u ve Mustafa Kemal’i doğru anlamakla mümkün olduğunun altı çizildi.
Ayrıca, törene katılan davetlilerce; yurt dışında, devletimize bağlı farklı kurum ve kuruluşlara rağmen, Anadolu’dan bir kasaba derneğinin bu günü anıtlaştırması takdirle karşılandı.
Bu tarihi günü anlamlı ve Ata’sına yakışır bir şekilde taçlandıran; Dernek Yönetim Kuruluna, büstün yapımını üstlenen ve yapan Emsalettın Temel’e teşekkür ederiz.
Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneği Başkanı Nilay Doğan
Wuppertal Valisi Andreas MuckeDüsseldof muavin Konsolos Tülin İnceBerlin Federal Milletvekili Helge LindtCHP Köln Derneği Başkanı Günay ÇapanRessam, Heykeltraş İsmayil ÇobanÖğretmen Emsalettin Temel
(Emsalettin Temel bütün masraflarını kendisi karşılamış ve kendisi yapmıştır. Derneğe ve Atatürkçülere armağanıdır.)
Büstün yapım aşamaları:
Günün anlam ve önemini üzerine konuşma yapan Emsalettin Temel’in Konuşma metni (Türkçe ve Almanca):
Saygıdeğer bayanlar, Saygıdeğer baylar, Değerli misafirler,
Bu anlamlı günü bizimle paylaştığınız için hepinizi saygıyla selamlıyorum.
Derneğimize hoş geldiniz, şeref verdiniz!
Bugün burada, derneğimizde NİÇİN bulunduğumuzu, saygıdeğer konuşmacılar belirtti.
Samimiyetle söylemeliyim ki ben, çok heyecanlı ve sevinçliyim.
Neden mi?
Çünkü, yaklaşık beş yıl önce derneğimiz için düşündüğüm 19 Mayısın 1919”un 100. Yılı projesini bugün gerçekleştirmenin sevincini yaşıyorum.
Hayatımda İlk defa bir büst yaptım ve bu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün, Atamızın büstü oldu.
……………………
Sizler nasıl buldunuz, beğendiniz mi bilmiyorum, eğer beğendiyseniz ve günün anlamına layık olmuşsa ne mutlu bana.
Yine buraların düzenlenmesine, yapımına yardımcı olan arkadaşlara da özellikle teşekkür ederim.
Değerli dostlar
Bugün Gazi Mustafa Kemal’in yok oluşa giden bir ülkeyi kurtarmak için Anadolu’ya geçtiği, Samsun’a ayak bastığı günün 100. Yılını anıyoruz. O günün; 19 Mayıs 1919’u anlamlı kılan ne?
100 yıl önceki 19 Mayıs 1919’u ve 100 yıl sonrası 19 Mayıs 2019’u anlamak için o günlerin Anadolu’sunu ve dünyayı iyi görmemiz ve tanımamız gerekir.
Mustafa Kemal Atatürk Nutuk’ta söze şöyle başlar: “1919 yılı Mayısı’nın 19. günü Samsun’a çıktım.”
Bu giriş cümlesinin ardından, “genel durum” der ve Osmanlı İmparatorluğu’nun o gün içinde bulunduğu durumu, genel görünümü özetler.
Bugünün diliyle paylaşmak gerekirse Atatürk’ün penceresinden görünüm satırbaşlarıyla şöyledir: – Osmanlı’nın içinde bulunduğu grup, Dünya Savaşı’nda yenilmiş. Ordu zedelenmiş. – Uzun yıllar savaşan ulus, yorgun ve fakir düşmüş. – Ülkeyi Dünya Savaşı’na sokanlar kendi derdine düşmüş. – Padişah yalnızca kendini ve tahtını güvenceye alabileceği önlemler peşine düşmüş. Daha sonra kaçacaktır. – Damat Ferit Paşa başkanlığındaki hükümet padişahın buyruğuna bağlı ve kendini ayakta tutacak her türlü duruma, şarta razı. – Yabancıların tek beklentisi ise devletin bir an önce çökmesi.
Yani, emperyalist ülkelerin nihai stratejik hedefi; Anadolu’nun işgal edilip Türklerin geldikleri yere, Orta Asya Steplerine sürülmesi…
Atatürk,
19 Mayıs 1919’daki durumu özetledikten sonra kendi kararını, “ya istiklal ya ölüm” olarak açıklıyor.
Değerli dostlar
19 Mayıs 1919 da başlatılan bu kurtuluş savaşını acı ve tatlı yönleriyle hepimiz biliyoruz.
Birinci Dünya Savaşında müttefikimiz, beraber savaştığımız Alman dostlarımızda bu savaşların acı- tatlı yönlerini biliyor.
Acı – tatlı yönleri diyoruz ama savaşlar;
Hiçbir zaman tatlı olmamıştır…
Gerisinde acı ve gözyaşı bırakmıştır,
Yetim çocuklar, dul analar bırakmıştır…
Terkedilmiş topraklar
Yakılmış, yıkılmış evler bırakmıştır…
Bütün bunların bilinciyle bugün, 19 Mayıs 1919’un 100. Yılını anıyoruz ve anlamaya çalışıyoruz.
Değerli dostlar
100 yıl öncesini, 19 Mayıs 1919’u anlamak için Gazi Mustafa Kemal’i anlamak lazım.
Bunun için size, bir mektuptan bölüm okumak istiyorum.
Mektubu yazan M. Kemal Atatürk. Çanakkale savaşı; 1915
İki önemli komutan:
M. Kemal ve Otto Liman von Sanders (Alman komutan)
Savaşı bitmiş.
Ve, Yıl 1934 Atatürk Çanakkalede şehid düşen Yeni Zelandalı yani Anzak, İngiliz, Fransız, Avustralyalı, Hintli, askerlerinin ailesine bir mektup yazar… Der ki: “Bu memleketin topraklarında kanlarını döken kahramanlar! Burada, dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükun içinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle yanyana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve rahat uyuyacaklardır. Onlar bu topraklarda canlarını verdikten sonra, artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.”
İşte Mustafa Kemal, bunun için Atatürk ! ‘’Mecbur olmadıkça savaş bir cinayettir’’ demiştir. “Yurtta barış, dünyada barış ‘’ demiştir.
İnsanlara, kini değil, nefreti değil, düşmanlığı değil ve hatta DİNLERİ de değil; bilimi yol gösterici olarak göstermiştir Mustafa Kemal Atatürk.
İngiltere Başbakanı David Lloyd George NE DİYOR : ‘‘Yüzyıllar nadir olarak dâhi yetiştirir. Şu talihsizliğimize bakın ki 20. yüzyılın dâhisi Türklere nasip oldu ve kader onu bizim karşımıza çıkardı.‘‘
İtalyan radyosu Atatürkün ölümünü üzerine yaptığı yayında; “Sezar, İskender, Napolyon ayağa kalkın, Büyüğünüz geliyor.”
Değerli Dostlar
Bu büyük insanın
Büyük komutanın
Büyük devlet adamının
20. yüzyılın dâhisinin
19 Mayıs 1919 da yaktığı kurtuluş ve kuruluş meşalesi sonucunda bugün:
Adı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti olan modern ve çağdaş bir devletimiz var. İşte bunlardan dolayı, 19 Mayıs 1919 aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti Devletinin doğum günü tarihidir diyoruz. Yani bugün aynı zamanda Cumhuriyetimizin doğum gününü kutluyoruz.
EVET; Değerli dostlar,
Bizler bunun için, YURT İÇİNDE olalım, YURT DIŞINDA olalım
Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün, 100 yıl önce yaktığı bu
tam bağımsızlık meşalesini;
her türlü zorluğa, baskıya ve şartlara karşı,
kuvvai milliye ruhu ile daha nice 100 yıllara taşıyacağız…
Bu bizler için bir tercih değil; tarihi ve vicdani bir sorumluluktur.
Daha nice yüz yıllara diyor, Almanya’nın Wuppertal kentinden,
Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneğinden
ATAMIZA MANEVİ HUZURUNDAN SELAM GÖNDERİYORUZ !
Hepinize, bu anlamlı günü bizlerle paylaştığınız için çok teşekkür ederiz.
Saygılarımla Emsalettin Temel
(Almanca)
Sehr geehrte Damen und Herren, liebe Gäste,
ich möchte mich bei Ihnen bedanken, dass Sie diesen besonderen Tag mit uns hier und heute teilen.
Daher möchte ich Sie ganz herzlich in unserem Verein willkommen heißen.Den Grund unseres Zusammenkommens haben die Redner vor mir bereits deutlich gemacht.Ich muss aufrichtig und ehrlich zugeben, dass ich mich unfassbar sehr freue und aufgeregt bin. Warum ist das so?
Denn vor ungefähr 5 Jahren habe ich dieses Jubiläumsfest bereits vor Augen gehabt und freue mich, endlich den Tag realisieren zu dürfen. Ich habe zum ersten Mal in meinem Leben eine Büste fertigen lassen dürfen und dass es sich dabei auch noch um Mustafa Kemal Atatürk handelt, macht es noch viel bedeutsamer. Ich weiß nicht, was Sie über die Büste denken und ob Sie Ihnen gefällt, aber falls dem so ist und Sie es als würdig für diesen besonderen Tag erachten, freue ich mich umso mehr. An dieser Stelle ist mir wichtig, mich bei den Personen und Beteiligten zu bedanken, die diesen Tag ermöglicht haben und tatkräftig bei der Organisation und Umsetzung unterstützt haben. Liebe Gäste,
heute hat Mustafa Kemal Atatürk vor 100 Jahren eine Nation davor bewahrt, einen Niedergang zu erleben, indem er Richtung Anadolu zog und seinen ersten Schritt in Richtung Freiheit in Samsun wagte. Was ist so besonders an dem 19. Mai 1919?
Um den Tag 100 Jahre zuvor und 100 Jahre danach, heute, verstehen zu können, müssen wir die damalige Welt in Anadolu näher betrachten und besser kennenlernen. Mustafa Kemal Atatürk beginnt seine Worte in seiner Rede folgendermaßen:
„Ich habe am 19. Mai 1919 Samsun betreten.“, gefolgt von „Allgemeine Lage“ und erläutert, in welcher Situation sich das Osmanische Reich in jenen Tagen befand.
Um Atatürks Blick auf die damalige Situation in unseren eigenen Worten zusammenzufassen, beschrieb er Folgendes:
Die Gruppe, der sich das Osmanische Reich angeschlossen hatte, wurde im Krieg besiegt, die Truppen zerstört
Die seit Jahren im Kampf befindliche Armee ist übermüdet und ausgehungert
Die für den Weltkrieg Verantwortlichen, sind mit sich selbst beschäftigt
Der Sultan, der nur darauf aus ist, seinen Thron zu schützen, wird im Zweifelsfall verschwinden.
Der Bräutigam, General Ferit ist von jeder Anordnung des Sultans abhängig, der nur Maßnahmen ergreifen wird, die ihn am Leben erhalten werden
Nachdem Atatürk die Situation des Landes am 19. Mai 1919 zusammengefasst hatte, verkündete er seine eigene Entscheidung. „Entweder die Unabhängigkeit oder der Tod“. Liebe Gäste, die meisten von den hier Anwesenden kennen die erfreulichen als auch unfassbar traurigen Seiten des 19. Mai 1919, der den ersten Meilenstein Richtung Befreiungskrieg symbolisiert. Auch die Deutschen, die im ersten Weltkrieg unsere Verbündeten waren und mit denen wir gemeinsam gekämpft haben, kennen die erfreulichen als auch traurigen Seiten unserer Geschichte.
Ich nenne es nun erfreulich oder traurig, aber Kriege; Kriege sind noch nie erfreulich gewesen. Sie haben immer Tränen, Waisenkinder und Witwen hinterlassen. Verlassene Länder; Verbrannte und zerstörte Häuser
In diesem Bewusstsein, gedenken wir den 100. Jahrestag des 19. Mai. 1919 und versuchen die damaligen Geschehnisse besser zu verstehen. Nun, jenseits der historischen Geschehnisse, möchten wir Gazi Mustafa Kemal Atatürk gedenken und ihn für seine besonderen Taten ehren. Liebe Freunde,
um vor 100 Jahren den 19. Mai 1919 verstehen zu können, muss man Gazi Mustafa Kemal Atatürk verstehen. Deshalb möchte ich Ihnen eine Passage aus einem seiner Briefe vorlesen. Der Canakkale Krieg, 1915:
Zwei wichtige Kommandeure:
Mustafa Kemal und Otto Liman von Sanders (deutscher Kommandeur)
Der Krieg ist vorbei. Das Jahr, 1934.
Ein an der Front in Canakkale gefallener neuseeländischer Soldat schrieb an die Familien der englischen, französischen, australischen und indischen Soldaten einen Brief, in dem stand: „Die Helden, dessen Blut auf dem Boden dieses Landes vergossen wurde! Ihr seid auf dem Boden eines Landes gestroebn, das unser Freund ist. Schlafet in Frieden und in Ruhe. Ihr werdet nebeneinander, Herz an Herz mit den türkischen Soldaten schlafen. Ihr Mütter, die ihre Söhne in ein fremdes Land in den Krieg geschickt haben: Eure Kinder und Söhne sind in unseren Herzen. Sie werden in Frieden ruhen und bequem schlafen. Nachdem Sie ihr Leben auf unserem Boden gegeben haben, sind sie zu unseren Söhnen und ein Teil von uns geworden.“
Genau deshalb ist Mustafa Kemal der Gründer der Türken!
Er ist der Mann, der sagte „Solange der Krieg nicht notwendig ist, ist es Mord!“ und der betonte: „Frieden im Land, Frieden auf der Welt“
Er hat nicht die Menschen, nicht den Hass, nicht die Verbitterung, die Feindschaft und auch nicht die Religion als Wegweiser aufgezeigt, sondern nur die Wissenschaft.
Was sagte der englische Premierminister David Lloyd George? „In Jahrhunderte langer Historie lässt sich nur selten ein Genie finden. Seht an, welch Unglück, dass das Genie des 20. Jahrhundert den Türken zuteilwurde und er als Gegner vor uns steht.“
Der italienische Radiosender strahlte nach dem Tod Atatürks Folgendes aus: „Caeser, Iskender, Napoleon, steht auf, euer Vorbild kommt.“
Das ist der Atatürk, den wir heute ehren möchten. Liebe Gäste,
dieser großartige Mensch, unser Kommandeur, Staatsoberhaupt und das Genie des 20 Jahrhunderts, der das Befreiungs- und Gründungsfeuer am 19. Mai 1919 aufflackern ließ: Wir haben dank ihm, ein modernes, und liberales Heimatland, das wir die Türkei nennen dürfen. Das ist der Grund, warum wir den 19. Mai 1919 als den Tag feiern, an dem die Türkische Republik geboren wurde. Ja, liebe Gäste,
Egal ob wir nun in der Türkei sind oder wo anders, wir werden das vor 100 Jahren entfachte Feuer der Unabhängigkeit, unter welchen Umständen auch immer, gemeinsam und noch weitere 100 Jahre hochhalten und weitertragen. Dies ist keine Option, sondern eine aus der Historie Lehre gezogene Verpflichtung. Hier, aus Wuppertal, möchte ich sagen: Auf noch weitere 100 Jahre und schicke unserem Gründer der Türkei meine dankbaren Grüße.
ich möchte mich bei Ihnen, verehrte Gäste, bedanken, dass Sie diesen besonderen Tag mit uns hier und heute teilen. Danke.
Çepni, ne kadar da bereketli toprağı varmış bu ellerin; yazarları, ressamları, heykeltraşları, şairleri…Ve, yeni bir halka daha eklendi bu gurur listemize; bir şair daha…
Ne vakit görsem bir çatal kapı
tenimde hep bir eylül sabahı
çömelivermiş bir kız kapı dibinde
koynunda kenetli kolları üşür
mırıldanır bir kedi yanı başında
kısık gözlerle tor top büzülür
oynaşırken güz günü ışıkla gölge
çocukluğum o kapı önünde
hala üşümekte
…
CAHİDE ÖZER…
Genç, dinamik, umut dolu, yarınların büyük şairliğine namzet; şiirini insanlarla buluşturan, Çepni’nin ilk kadın şairi…
”EN KOYU MAVİSİYDİN DENİZİN”
adlı şiir kitabını 1 Mart 2014’de, şiir sevenlerin ve dostların katıldığı dinletide tanıttı bizlere.
Şiir duygudur derler ya; Cahide Özer’in mısralarında; arayış, bekleyiş; ümit, endişe, isyan… bazan küçük bir köy istasyonunda, bazan Anadolunun bozkırlarında, bazan Mitra ile Hazar sahillerinde. Apollon’la hesaplaşır, Medusa’nın yalnızlığını paylaşır, Bosna’da Acem diyarında arar sevdasını, umutlarını….
CAHİDE ÖZER, 1966’da Sivas’ın Çepni kasabasında doğdu. İlkokulu Türkiye’de okudu. 1980’de Hamburg’a geldi. Ortaokul ve liseyi Duisburg’da, üniversite eğitimini ise Bochum’da tamamladı. 1999’da Bochum Ruhr Üniversitesi’nde Alman ve Fransız Filolojisi / Dil Tarih ve Edebiyat Bölümü’nden lisansüstü yaparak mezun oldu. Ardından Dortmund Uluslararası Eğitim Merkezinde ( Internationales Bildungszentrum) ve Essen Babylon Eğitim Enstitüsü’nde Almanca dersleri verdi. 2001’den beri Lüdenscheid Adolf Reichwein Toplu Eğitim Okulunda Türkçe öğretmenliği yapıyor.
♦♦♦
sunu
yüreğimi sundum sana
esirgeme sevgini benden
ölümsüz sevdalar aşkına
bir kez yaşanır hayat
otuz kırk elli derken
tükenir gençlik
tükeniriz sen ve ben
…
temmuz sıcağında Çepni
Keh’den esen rüzgar aşkına
siper et gövdeme gövdeni
sev ! Rüsva eyleme beni
…
.
yalnız gemi
turkuazlar ortasında
kala kaldım tek başıma
açıldı yelkenim lodosa
karayele poyraza
ne vakit demir atsam
ıssız bie adaya
amansız çarpar gövdem
kayalıklara
yangın yeridir yüreğim
bir avuç umut dök sönsün
açık denizlerde ada ol
yelkenim demir atsın
…
çok geç
solarken ömrümün renkleri
bir kış arifesinde
hüzünler büyütüyorum boy boy
tarifsiz acılar içinde
çiğ düştü düşlerime
kış uykusunda gençliğim
hazan çok erken geldi
sense çok geç
…
.
istasyon
trenler gelip geçti ömrümden
hiçbirine binmedim
anladımki yanlış bir trende
boşuna yol tepmişim
…
bir istasyondayım şimdi
ne geriye dönüş var
ne yeni bir kalkış
benim için artık
o tren çoktan kaçmış
…
trenler gelecek
trenler geçecek ömrümden
hiçbirine binmeyeceğim
bilirim vakit dar
her şeye rağmen
kaçırdığım treni bekleyeceğim
…
çatal kapılar
berraktır oralarda gök
deliksiz bir mavi
gölgeme basarken ben
toprak öylesine suskun
kıru sıcağa siner sessizlik
oracıkta tükürsen yere
kırsan belini başağın, sezilir
koyun koyunayken çiçekle
arının soluğu bile duyulur
…
ne vakit savrulur saçlarım
ne vakit gölgem sızar tabanlarımdan
denizi avuçlarcasına
maviye dokunur kavaklar
hışırtılarında kanat çırpıntıları
dağılır yeşile banmış kokular
…
yorgun gıcırtıların ardı sıra
açılır yavaşça çatal kapılar
kıpırtılar deler sessizliği
nal sesleri hızlı adımlar
biri girer biri çıkar
gezinir gözlerim o avluda
gözlerim çocukluğumu arar
kalakalmış oracıkta
…
çatal kapılar gün yanığı
arkasında tandır olur yürek
göz göz bazlama
tüter sap tükenir tezek
saplılarda hedik
güğümlerde pekmez
ambarlarda
buğdaysı bir nefes
…
ne vakit görsem bir çatal kapı
tenimde hep bir eylül sabahı
çömelivermiş bir kız kapı dibinde
koynunda kenetli kolları üşür
mırıldanır bir kedi yanı başında
kısık gözlerle tortop büzülür
oynaşırken güz günü ışıkla gölge
çocukluğum o kapı önünde
hălă üşümekte
…
en koyu mavisiyim denizin
eylüldün
bir sonun başlangıcı
en koyu mavisiydin denizin
kıyılardan uzak
…
görülmeyen kısmı buzulların
berekettin bir deltada
sıcak iklimlerin meyvesi
kuytusunda barındığım vadi
en eski şarap
…
çarkıkeyfimdin
unuttuğum bir şarkının efkarı
vakitler ötesinden gelen kokun
sahilde yüzüme vuran rüzgar
unutulmaz bir gecenin yalnızlığı
…
sen
en koyu mavisiydin denizin
…
.
Ve isyan;
……
ey ölüm
beni de bulacaksın ya
bulmasına
belki evde belki küvette
belki masa başında belki teneffüste
oğul bağrımda henüz
kapımı erken çalma
geleceksin şüphesiz
bilmem ne vakit
öyle bir gel ki
yăr koynundan alma
….
Dostlar, en iyisi mutlaka okuyun ve sizde kaybolun derim; DENİZİN EN KOYU MAVİSİNDE…
……………………Kazım Güzel (şair), Kemal Yalçın (yazar), Emsalettin Temel…………………
Kasabamızla ilgili her konuda çok şeyler söylendi, söyledik. Yazıldı yazdık…
Süreç kapandı mı?
Hayır.
Söylemeye ve yazmaya; Çepni’yi düşünmeye devam edeceğiz…
Burada, bu sürecte herhengi bir şekilde yer almak isteyen dostlara ve Çepnili hemşerilerimize yararı olur düşüncesiyle, bazı yaşanmışları tekrar hatırlatmak istiyoruz.
Buna neden gerek duyduk dersenz, genelde toplumsal hafızamızın zayıflığı yanısıra birde bunun üzerine ülkemizin içinde bulunduğu koşulların veya siyasi havanın gereği değişen gündem eklenince, bizlerde gündemimizi bunlara ayırmak zorunda kalıyoruz ve bazı önemli şeyleri unutuyoruz. Elbette gündemde olan olay ve gelişmeleri de tartışmak, insanlarla paylaşmak bir yurttaşlık görevidir, fakat, evdeki bulguruda unutmamalıyız diye düşünüyoruz.
Geçmişe yolculuk. Yıl 1995
1995 yılı, hem Wuppertaldeki Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneğimiz (ÇÇYD) hemde kasabamız için çok önemlidir.
1994 derneğimizin ikinci kuruluşunun onuncu yılıdır. Bundan dolayı derneğimiz eylem ve söylemlerini yeniden değerlendirme ve planlama gereğini duyup, hem kendi sorunlarını çözmek (yeni dernek binası alma gibi) buna paralel kasabamıza yönelikte sosyal çalışmalara işlerlik kazandırmak için, 1995 yılını yeni projelerle eyleme geçme yılı olarak belirlemiştir.
(Derneğimiz yeni dernek binası alma işlemlerini 1995’de dahada hızlandırmış, yeni durum gereği tüzük değişim sürecini başlatmıştır. Bu konu üzerinde burada durmayacağız. Bu ayrıca kayda geçirilmesi gereken; önemli gelişmelerin, görüşmelerin ve hatta sürtüşmelerin olduğu bir süreçtir ve de önemlidir.Dolayısıyle bunun üzerinde ilerde duracağız.)
Öneriler Raporu
1995 eylem yılı projesi çerçevesinde Wuppertal Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneğimiz kendisini ilgilendiren bu çalışmalarına paralel olarak kasabamızla ilgilide neler yapılabilir, biz ne yapabiliriz, bunu tartışmış ve çıkan sonuçları bir rapor haline getirmiştir. Kasabamızla ilgili hazırlanan bu rapor, 02.03.1995 tarihinde yalnız Belediye Başkanlığına değil başlıkta yazılan her kuruma ayrı ayrı gönderilmiştir. Bu çalışmaların birinci derecede mutabı Belediye başkanlığı olmasından dolayı; karar kurumunu, yani, encümen ağzalarını daha iyi bilgilendirmek için onların şahsına gönderilmiştir. (Rapor gönderilen encümen ağzaları: Gürsel Erdal, Refik Aydın, Halil Özdemir, Ali Özden, Cemal Aykaç, Emin Taşçı, Alim Erdal, Ferit Taştan, Vedat Yüksel)
Görüldüğü gibi üzerinde durduğumuz konular büyük projeler, yatırımlar değil, ancak, kasabamızın insanlar için bir cazibe merkezi olma özelliğini güçlendirecek, ilgisini çekecek küçük adımlardır. Rapora, Wuppertal ÇÇY. Derneğimizin belediyemizle beraber yürütebileceği, gerçekleştirebileceği eylemler, çalışmalar paketide diyebiliriz.
Esas olarak üzerinde durduğumuz konu başlıkları:
İlkokul ve Ortaokul merkezi ısıtma sistemi
Kilisenin kullanımı
Ağaçlandırma
Vakıf
Köy arazileri (tarla v.s.) ve meralar,
Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneği (ÇÇYD)
Sonuç:
Bu rapora ne yazık ki Çepni Belediye Başkanlığı’nın dışında kurumsal veya breysel anlamda bir tepki gelmemiştir.
Belediyemiz bu raporu gerekli kurullarında, encümen ağzaları gibi, değerlendirmişler, konuşmuşlar (Belediye başkanının bu gibi toplumun bütününü ilgilendiren konularda encümenlerinde ortak kararı doğrultusunda hareket etmesi gerektiği varsayımından böyle düşünüyoruz ) ve sonucu resmi yazı ile Wuppertal Dernek yönetimine bildirmişlerdir.
Belediye Başkanlığının yanıtı:
(Daha iyi okunması için tekrarlıyalım:)
” Sayın Başkan ve Üyeleri Dikkatine”
Sorunlarımız konularına değindiğiniz uyarı ve tehdit olarak kabul ettiğimiz 2.03.1995 tarihli yazınızı okudum. İlgili anlayışınıza teşekkür ederim.
Belediyemize herhangi bir konuda yardımlarınızı beklemiyorum.21.02.1995 tarihli ağaçlandırma ile ilgili istenilen bilgi konusundaki faksıda iptal ediyor
Sizlerden talep ve istekte bulunan kurumlarla diyalog, iletişim ve haberleşme kurmanız rica olur.
Timur Aydoğan
Çepni Belediye Başkanı
Evet, okuyan her sağlıklı insan şaşırmıştır sanıyoruz.
Çünkü bizde şaşırdık.
Yurt dışındaki Çepnililerin hemen hepsini temsil eden Wuppertal Derneğinin kasabası için düşündüğü projeler konusunda Belediye Başkanının, Çepni adına vermiş olduğu bu cevabı şaşırtıcıydı.
Bu cevabın ne anlama geldiğini, bunun kasabamız için bir skandal olduğunu biliyorduk. Hele hele Sayın Başkanında kasabayla ilgili her yatırımda yardım için kapısını çaldığı Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneğine bu cevabı vermesi, kendisi ve başkanlığı açısından çok düşündürücüydü. Kasabası için her türlü maddi ve manevi desteği esirgemeyen yurt dışı Çepnililer, bunu haketmiyordu ve de etmemişti.
Bu cevap bizi, düşüncelerimizi etkiledi mi?
Hayır. Belediye başkanları hep kendilerinin ebedi olduklarını sanırlar oysaki ebedi olan halktır, onlar gidicidir.
Bunu bildiğimiz için mecbur olmadıkca, mevcut belediye başkanlığı ile bu konularda muatab olmamaya dikkat edecektik.
Ve öyle yaptık.
Öncelik ve önemine istinaden ”İlkokul ve Ortaokul merkezi Isıtma Sistemi’‘ ve ”Kilisenin Kullanımı” projesini gündeme alıp çalışmalarımıza başladık.
(Okullarımızın ısıtma sistemi projesi, Wuppertal Derneğimizin öncülüğünde; yurt dışındaki ve Çepni’deki vatandaşlarımızın katkılarıyla ve başarıyla tamamlanmıştır. Bu proje nin gerçekleştirilme süreci konusunda da, ayrı bir başlık olarak bilgilendirme yapacağız.)
Kilise ile ilgili çalışmalar ve neden kilise ?
Kısa ve öz olarak şunu diyebiliriz: ” Kilise demek Çepni demektir’‘.
”Kasabamızın Tarihi” olgusunun iki ayağı var; kilise ve cami.
Düşünelim, Çepni’yi geçmişe bağlayan bu iki eser dışında başka ne var?
Bundan dolayı, kilise ve caminin bir bina, ibadethane olmaktan öte, kimliksel anlam ve değeri vardır. Çepninin çevresindeki ayrıcalıklı konumunu belirleyen etken, işte bu iki ayrı olgunun birbiriyle, diğerlerinide (farklı etnik ve inanç grubları) içine alarak harmanlayabilmesi ve kendine münhasır yeni; çevresine benzemeyen bir yaşam şekli, kültürü oluşturmasıdır.
‘‘Çepniliyim” demenin anlamı, bir beldeye ait olmaktan öte; aydın, çağdaş, dayanışmacı kimliğini içeriyor ve bu çağrışımı yapıyorsa, bunun nedeni, bu kurumların tarihsel süreç içerisindeki sosyolojk etkileridir.
……..
Günümüzde cami kendi cemaatince korunmaktadır. Fakat kilise böyle değil. Yıkılmamak için; tarihin derinliklerinde kaybolmamak için direnmektedir.
Bütün bunlardan dolayıdır ki, bugün bu eserlere sahip çıkmalıyız ve korumalıyız.
Çepnili olarak bu çığlığı duymak ve gerekeni yapmak toplumsal, tarihsel bir sorumluluktur.
Bizi kilise konusunda duyarlı kılan ve birşeyler yapmaya zorlayanda işte bu toplumsal ve tarihi sorumluluktur
Kilise – Müze Projesi için neler yapıldı ?
Wuppertal Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneğimizin 02.03.1995 raporuna, Kasabamız Belediyesinin olumsuz cevabından sonra dediğimiz gibi bu işleri kendi insiyatifimizde yürütecektik.
Mesele basit bir yazışma, konuşma olmayıp, tarihi derinlikleri olan, hassas ve her türlü spekülasyona açık bir konu olduğundan; oldukça dikkatli olmak gerekiyordu. Bu hassasiyetlerden dolayı, tecrübe ve bilgisinden devamlı yararlandığımız Sayın Osman Ünsal ile düşüncelerimizi paylaştık ve ortak çalışma isteğimizi söyledik. O da, yapmak istediklerimizi taktirle karşılayarak beraber çalışma talebimizi kabul etti. Bunun üzerine bir çalışma planı hazırladık.
Yaptığımız çalışma planına göre:
Kilisenin statüsü belirlenecek.
Restore işlerinin prosüdürü öğrenilecek.
Müze olarak kullanılmasının olabilirliliği araştırılacak.
Bu üç nokta Türkiye resmi kurumlarıyla yapılacak çalışmalar sonucu tesbit edilecekti.
Bir diğer konu ise projenin finans kaynaği idi.
Kilisenin bugünkü konumdan istediğimiz düzeye getirilebilmesi için olmazsa olmaz ilk adım gerekli olan parasal kaynağın birşekilde bulunması ve garantiye alınmasıydı.
İlk planda bu kaynak ya devletin ilgili kurumlarınca, ya da belediyemiz tarafından karşılanacaktı. Ama biz, ne devletin ne de belediyenin böyle bir katkıda bulunacağından emindik, hatta katkıda bulunmazlar düşüncesi hakimdi.
Bu durum, parasal kaynak sağlamak için başka olanaklar bulmamızı gerekli kılıyordu.
Bunuda biz yapacaktık.
Başarırsak ne devlet , ne de belediye kasasından proje için para çıkmayacaktı.
Sonuçta yapacağımız, yurt dışında ve içinde, bize kaynak sağlayabilecek özel veya resmi kurumlarla, vakıflarla bağlantı kurmak, onlara projemizi tanıtmak ve destek talep etmekti.
Ve bütün bu çalışmaların Türkiye ayağını Wuppertal Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneği, yurt dışı ayağını ise Osman Ünsal yapacaktı.
Kilisenin Müze olarak kasabamıza kazandırılmasının genel çerçevesi buydu.
Eylem…!
Ve Osman Ünsal Türkiye’ye gitti. Orada ilk resmi girişimleri başlattı. Kilisenin Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca tescil edildiği bilgisi üzerine, o kurumda çalışmış olan öğretmen ve eski belediye başkanlarımızdan sayın Sadık Yücel’le Kayseriye giderek ilk adım için gerekli evrakları, bilgileri aldılar
Kayserideki bu görüşmelerle ilgili Sayın Osman Ünsal’ın mektubu.
Kilisenin tescil edilmesine dair belge.
Osman Ünsal ve Sadık Yücel öğretmenlerimiz çok güzel iş yapmışlardı. Çok önemli sorular cevabını bulmuştu.
Belgelerde anlaşıldığı gibi kilise:
Kayseri K.T.V.K. Kurulu Müdürlüğü tarafından 20.10.1990 tarihinde tescil edilmişti.
Kilise konusunda muatab belediye değildi.
Kilisenin arazisi çevredeki yerleşiklerce işgal edilmişti.
(Yine ilginç olan tutanaklarda Çepni Belediye Başkanının veya bir yetkilinin toplantıda bulunmaması ve imzasının olmayışı. )
Kayseri – Ankara Yazışmaları:
Bu bilgi ve belgeler doğrultusunda Wuppertal ÇÇYD olarak Kaysei ve Ankara’ya aşağıda ki yazıyı gönderdik.
Yazımıza karşı Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulundan aldığımız yanıt:
Kayseriden gelen bu yanıt üzerine, aynı içerikli yazıyı Kültür Bakanlığı, Müzeler Genel Müdürlüğüne gönderdik, fakat Ankara’dan herhengi bir yanıt gelmedi.
Ermeni Patrikhanesi ile Yazışma:
Ankara ve Kayseri’nin yanısıra, İstanbul’daki Ermeni Patrikhanesiyle de işbirliğini başlatmak için bir rapor hazırladık. Çepni tarihi, sosyal yaşamı ve yapısı, kilisenin bizler için tarihsel ve kültürel anlamı, neden burayı ” müze” olarak insanlara, kamuoyuna sunmak istediğimizi anlatan ve fotoğraflarla da detaylandırılan dosyamızı patrikhaneye gönderdik.
Patrikhanenin bize göndermiş olduğu yanıt:
Ermeni Patrikhanesinden gelen yukardaki yanıt üzerine iki telefon görüşmemiz daha oldu. Sonuçta bizlere, taleplerimiz doğrultusunda yardımcı olabilmek için çaba harcıyacaklarını ifade ettiler. Bu gelişme bizler için çok önemliydi.
İstanbul ile yapılan bu görüşme ve yazışmalara paralel, Sayın Osman Ünsal, Avrupa ve ABD’deki Ermeni Vakıf ve benzeri kuruluşlarla kontağa geçip, amacımız doğrultusunda onların bizlere ne katkıları olabilir bunu araştırıyordu.
Ankaradan hala bir cevap gelmemişti. Bunun üzerine ikinci bir yazı yazmak gereğini duyduk.
Ankara’ya ikinci yazı:
Bu yazımıza cevap olarak Müzeler Genel Müdürlüğü bizlere, bu ve benzeri tarihi eserlerle ilgili ”T.C. Kültür Bakanlığı, Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu (Ankara) nın almış olduğu ”Röleve- Restitüsyon- Restorasyon Proje Hazırlama Esasları” kararlarını gönderdi.
Gönderilen yukardaki kararların, hem mekan, hemde proje olarak amaçlarımızla tamamen örtüşmesi bizler için büyük bir şanstı.
Bu, bakanlığın gerekli altyapı işlemlerini tamamlarsak projemize onay verecekleri anlamına geliyordu.
Ve haziran ayı geldi, izine Çepni’ye gittik. Yazışmaların ışığında olayın ikinci aşamasını başlatmamız gerekiyordu.
Sayın Osman Ünsal’da Çepni’ye geldi.
Durum değerlendirildi ve kasabamızda eyleme geçmeden önce tekrar Kayseri’ye ” Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Müdürlüğüne” gidip, daha detaylı görüşme yapalım; genel olarak bir yol haritası çıkaralım dendi.
Sayın Osman Ünsal, Sadık Yücel, Sami Güler ve Emsalettin Temel olarak Kayseri’ye gidildi.
Kayseri’de iki görüşme yapıldı.
Birincisi, Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Müdürlüğü ile. Bu görüşmede, yapılan yazışmalar, düşünceler; Sayın Osman Ünsal’ın ilk ziyaretindeki görüşmeleri de kapsayacak şekilde tekrar değerlendirildi. Sonuç olarak yetkililer bize; Kültür Bakanlığının göndermiş olduğu, yapılması gerekli işlemlerin hazırlanması, plan-proje çizimi, rapor hazırlanması v.s. ne gerekiyorsa ellerinden gelen yardımı yapacaklarını belirttiler.
Amacımız, projenin resmi tarafını azda olsa sorun çıkmayacak şekilde garantiye almaktı ki bu kanımızca sağlanmıştı.
İkinci görüşmemiz ”Kayseri Surp Krikor Lusavoriç Ermani Kilisesi” ile oldu. Beraber oraya gittik. Bu kilisenin özel bir önemi vardı. 1100 yıllarında yapılan bu Ermeni Kilisesi hiç kapatılmadan günümüze kadar ibadete açık kalan badir kiliselerden biriydi. Buradaki ilgililerede projemizi anlatmak ve onların bizlere nasıl yardımcı olabileceklerini öğrenmek istiyorduk. Kilisenin her tarafı inşaat halindeydi. Yetkili restore edildiğini, dolayısıyle bitinceye kadar ibadete kapalı olduğunu söyledi.
Oturduk; neden geldiğimizi, İstanbul ile diyaloğumuzu v.s. anlattık. Bizi dinleyen yetkili bizleri taktir ettikten sonra konuyu konuşacaklarını ve hertürlü maddi ve manevi yardımı yapacaklarını, bundan emin olmamızı ifade ettiler. Hatta, kendi restore işlerinin finansmanının da, önceleri Gemerek’ten İstanbul’a göçmüş bir Ermeni vatandaşımız tarafından karşılandığını söylediler. İlginç tarafı, bu vatandaşımız isminin kesinlikle açıklanmaması şartıyla bu restore işlerini karşılıyordu.
Projenin birinci aşamasının sonucu:
Kasabamız; Çepni Belediye Başkanlığı dışında ki ilk aşama, yani resmi eyleme geçmenin ”ALT YAPISINI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI”genelde başarı ve umutla tamamlanmıştı. Bundan sonrası, beirli resmi prosüdürlerin ”resmi yazışma ve muatab makamı olma” çerçevesinde yürütülmesi gereken işlerdi; bu makam ise Çepni Belediye Başkanlığıydı.
…………
Çepni Sohbet ve Bilgilendirme Toplantısı.
Tarih: 31.07.1995
Meselenin en zor kısmına gelinmişti. Zira, Belediye Başkanlığının, veya Başkanının tutumu; derneğin göndermiş olduğu rapora karşı verilen 08.03.1995 tarihli yazıyla belirtilmişti.
Ama ifade ettiğimiz gibi, bu projenin gerçekleşmesi için bazı şeyleri göz ardı etmek gerekiyordu. Sonuçta, meselenin aksamaması için bütün Çepnilileri bilgilendirelim, olayın içine çekelim dedik ve geniş tabanlı bir bilgilendirme toplantısı düzenledik. Çay bahçesi kıraathanesinde 31.07.1995’de yapılan yapılan bu toplantıya, vatandaşlar yanısıra, seçimlerde belediye başkan adayı olupta seçilemeyenlerde davet edildi.
Toplantıyı Sayın Osman Ünsal ve Wuppertal ÇÇYD adına Emsalettin Temel yönetti. Emsalettin Temel Wuppertal’de bulunan Çepni ve Çevresi Yardımlaşma Derneğinin faaliyetleri ve kasabamıza yaptığı katkıları anlattıktan sonra; kasabamızın içinde bulunduğu durum gereği bazı işlerin yapılmasını önerdiklerini ve bunların gerçekleştirilmesine katkı sunacaklarını ifade ederek, 02.03.1995 de Belediye Başkanlığı başta olmak üzere, encümen ağzaları, muhtarlar, dernek ve okul müdürlerine gönderdikleri raporu tekrar okudu. Rapordaki önerilerden okulların Isıtma Sistemi ve kilisenin restore işlerini öncelikli faaliyet olarak düşündüklerini ve çalışmalara da başladıklarını anlattı.
Sayın Osman Ünsal’da bu rapor doğrultusunda kilisenin konumunu ve önemini anlattıktan sonra buranın neden bir ”Çepni Müzesi” olarak kasabamıza kazandırılmasının gerekliliğini detaylı bir şekilde izah etti.
Toplantı değerlendirme, soru-cevap şeklinde çok olumlu geçti. Konuşmacılar, dinleyiciler herkes düşüncelerini söylediler. Vatandaşların desteğini ve heyecanını görünce bizlerinde umudu arttı. Kısaca toplantı amacına ulaşmıştı diyebiliriz.
Sıra projenin birici bölümünün son aşamasına gelmişti; belediye başkanının projenin resmi aşamasını üstlenmesi.
Ertesi gün Sayın Osman Ünsal ve Emsalettin Temel olarak Belediye Başkanı Sayın Timur Aydoğan’ı makamında ziyaret ettik.
İçeri girdiğimizde Başkan ve Mehmet Alkan oturuyorlardı. (Mehmet Alkan konuşmalar süresince oturdu, bizi dinledi; bizde özel işimiz var diyemedik.)
Sayın Osman Ünsal toplantıdaki olumlu havadan başlayarak, bizlerin bugüne kadar neler yaptığımızı bütün detayları ile tekrar anlattı ve yapılanların tek amacının belediyemizin işlerini kolaylaştırmak olduğunu ifade etti. Bu çalışmalardan dolayı belediyemize herhangi bir maddi yük gelmeyeceğini, işin bu tarafını bizlerin halledeceğini anlattı.
Ve belediyemizin bundan sonra neleri yapması gerektiğini (resmi girişimler, yazışmalar v.s.) izah ederek, bizlerinde her zaman desteğe hazır olacağımızı söyledi.
Bu kısa ve öz anlatımdan sonra Sayın Başkan sözü aldı, ve masaya vurarak kendisinin herşeyi bildiğini, bizim boş yere uğraştığımızı, müsaade ve onayı olmadan kimsenin Çepni’de bir şey yapamıyacağını ve buna müsaade etmeyeceğini… anlatırken Osman Ünsal araya girip, masaya vurarak anlatmamasını rica etti. Sohbetin havası birden değişmişti; Başkan, adeta kavga edercesine konuşuyordu.
Ve son cümleleri:
Başkan:
”Bana bakın, birgün sabahleyin kalkarsınız kiliseyi yerle bir bulursunuz”.
Osman Ünsal:
”Bu nasıl olacak Timur Bey”.
Başkan:
”Gece traktörün teknesini takar yerle bir ederim”.
Osman Ünsal :
”Bu son sözün mü Timur Bey”.
Başkan:
”Evet”.
Diyalog kelime kelimesine böyleydi. Bu korkunç birşeydi.
Ben şaşırmış Osman Ünsal’a bakıyorum, o bana bakıyor.
Göz göze gelince, mesele hallolmuş gibi ikimizde birden kalktık ve ayakta Osman Ünsal son olarak Başkana:
” Mağdem böyle Timur Bey, eğer o kiliseye bir şey olursa bunun tek sorumlusu sensin. Buna bende, Emsalettin’de ve şu oturan befendi de şahit.” dedi.
Ve odayı terkettik. İşin gerçeği ikimizde şok içindeydik. Biraz sustuk ”abi ne oluyor?” dedim. Osman abi ise ”Emsal bunu iyi tanırım yaparmı yapar. Yaparsa bütün ümütler yıkılır; en iyisi bu Çepninin başından gidinceye kadar bekleyelim” dedi.
SONUÇ…..
Sonunda ne mi oldu dostlar….Seçim geldi belediye başkanı adayları konuyu programlarına taşıdılar: Kilise müze yapılacak !… Timur Aydoğan seçilemedi yerine gelen Sayın Mehmet Uralın’ın seçim bildirisi yok ama onun gündemindede kilise-müze olduğunu biliyoruz..Beş yıl geçti, yok. Sonra Öğretmen Sayın Hüseyin Erdal: Sevgili Dostlarım, diye başlayan 22.01.2004 tarihli Wuppertal ÇÇYD’ne gönderdiği seçim bildirgesinin, C- Eğitim ve Kültürel Faaliyetler başlığı altında 4. Madde: ”Kilise kesin düzenlenecek ve müze haline gelecek.” dedi, beş yıl kaldı aynısı; yok (keşke ”kesin” kelimesini kullanmasaydı)
Sayın Hüseyin Erdal’dan sonra 2009 da seçilen emekli subay Sayın Hurşit İmren’de programına yazmamasına rağmen; eski başkanın kilse konusunda bir şey yapmadığını eleştirerek, Ankara ile görüştüğünü falan ifade ederek, gerekli çalışmaları başlatacağını söylemiştir… Dört yıl geçti, ne oldu; hiç…
YIL 2013. Seçime bir yıl kaldı.
Girişimlerin başlamasından 18 (onsekiz) yıl geçti.
Üç belediye başkanı kiliseye değil, o tarihi esere sıkılmadan bakarak görev yaptı, yapıyor.
Ve bizim AYDIN Çepnili hemşehrilerimiz !
Yapılan çalışmalar değil beyler heba olan; ÇEPNİNİN GEÇMİŞİ VE GELECEĞİ…
Sivas’ın Çepni Kasabasında doğdu. Gönen Köy Enstitüsü’nü 1955 yılında bitirdi ve Ankara –Turgut Reyis İlkokulu, Ankara – Ayaş Karaca Miran Köyü İlkokulu, Sivas – SHafik Gerne Köyü İlkokulu, Sivas – Gemerek ViranKöyü İlkokulu, Sivas – Gemerek Çepni Kasabası İlkokulu, Sivas – Gemerek Yeniçubuk İlkokulu,
Tunceli İlkokulu, ve Tunceli ve çevresieğitim müfettişi olarak 1971 yulına kadarTürkiye’de, 1972-1994 yılları arasında Almanya’nın Oberhausen ve Wuppertal kentlerinde öğretmenlik yaptı.25 Ağustos 1994’de aramızdan ayrıldı.
Can dostum İsmet Akdağ Fakir BAYKURT
Şerife Ulusoy Teyze bana demişti ki: ” Orda bizim İsmet Akdağ var, ona gidersin ! Sana yardımcı olur. ”
Gemerek ilçesine bağlı Çepni köyünü duymayan var mı ? Tıpkı Karaözü gibi çocuklarını okutan bir köydür. Emlek toprağında, Veysel’e yakın. Taşı ağır köylerden biri. Üç yüzden fazle evini Almanya’ya göçürmüş. Avusturalya’ya gidenler var. Elbet öbür Avrupa ülkelerine de gitti biraz. Almanya’ya gidenlerin çoğu Wuppertal’de eyleşir. Berlin’i, Köln’ü yurt tutanlar da vardır.
Üç yüze yakın aile; otuz yıldır Çepni’ye üçtür beştir yollar. Adrese ” Çepni – Sivas ” diye yazarlar. Alman postacı sorar: ”Sivas mı büyük, Çepni mi ? ” Sivas ildir, biyik olabilir. Ama Çepni daha büyüktür. En başta gönüllerdeki yeri büyüktür. Uzaktan bakarsan derenin içinde bir köy. Orada Alevi, Sunni karışık, barışık yaşar. Adam yakma, birbirlerine kötü bakma huyları yoktur.
Ben onların adını, övgüsünü çon öncelereden duydum. Arkadaşım Selahattin Şimşek oralıydı. Onu Gazi Eğitim yıllarında tanıdım. Yöresini, yaylasını Varlık dergisinde pek güzel anlatırdı. Koç katımlarını, Koca Sivri’yi… Doğa betimlemelerini iyi ressamlar gibi her ayrıntıyı yerli yerine koyarak pek güzel yapardı. Hakkari’de ilköğretim müfettişi olarak çalışırken bir görev yolculuğu sırasında, Zap suyunda boğulup öldü genç yaşta.
Sözü biraz daha uzatacağım. Çep’yi bana sevdiren, Balıkesir Burhaniye’de Şerife Hanım Teyze’dir. Onun oğlu köyler tahsildarı Avni, iki evli Tekin, sevgili saygılı Mustafa, gelinler, kızlar, köylerini güzel güzel anlatırlar. Almanya’ya gidenleri tek tek, hem de öyküleriyle anarlar. Kuduz’un Uşakları’nın yaşamı çok güzel bir roman olur. Bu insanları yeni çevreleri içinde daha yakından tanımak için Almanya’nida biraz kalmak, aralarına karışmak, yitmek istiyordum. Ama delilsiz tekkeye girilmediği gibi, Wuppertal’deki Çepnililerin yolu da yalnız bulunur mu ? Kime gideceğim ? Kim düşecek önüme? ” İsmet Akdağ’ı ara bul, o sana kesin yardımcı olur…”
Ben de öyle yaptım. 1979′da Duisburg’a gelince ilk işim Wuppertal’a gidip İsmet Akdağ’ı bulmak oldu. Çepnililer Elberfeld bölümünde, çoğu birbirine yakın oturuyordu. Sokağı, adresi buldum da, zilllerden hangisi onun, bilemedim. Çünkü kiminde ad var, kiminde yoktu. Çoğu tükenmezle, Türk yazısıyla yazılmıştı. Onların tuşlarına basar gibi bütün tuşlara yukardan aşağı, aşağıdan yukarı bastım gitti. Çokgeçmedi, sokak kapısı açıldı. Yukarı doğru kıvrıla büküle beş altı kat çıkan merdivene baktım. Beyaz bluz, siyah pantolon giymiş, başları açık hanımlar, acaba bizi arayan kim? Diye aşağı bakıyordu. Söylediler, İsmet Hoca’nın dairesi en yukardadır.
Çıkıp vardım. On dakika sonra hepsi oraya geldi. Gör kap oldular. Sanki hepsi beni tanıyor; hoş geldin, beş gittin ! Üç gün de salmadılar. Şazigil’de, Salimgil’de toplandık. Erkekler yer içerken kadınlar baş kaldırdı: ” O kadar arkaya itmeyin bakalım bizi ! Biz de şerefe demeyi biliriz ! ” Şaşırmış baktım yüzlerine: ” Yahu siz nerelerdeydiniz ? Neden hiç sesiniz duyulmuyordu ? ” Gülüştük, daha candan söyleştik ondan sonra. Hepsi teker teker evine almak, ağırlamak istiyordu. İsmet Akdğ’ın kızı Tülay alıp şehri gezdirdi. Havaya asılı trene bindirip dolaştırdı. Wuppertal’e varınca ayrılmak kolay değildir, Ressam İsmail Çoban’a da uğradım, halini hatırını sordum nasıldır, iyi midir?
İsmet Akdağ beni hemen Oberhausen Osterfeld’teki okuluna götürdü.Orda Albert Schweiser Ortaokulu’nda bizim işçi çocuklarının Türkçe öğretmeniydi. Üç aya yakın derslerine girdim. Çocuklarla küçük bahçelere, yüzme havuzlarına, hem de evlerine gittik. Konuşup görüştük doyasıya. ” Barış Çöreği” öykülerini böylece yazdım.
İsmet Akdağ bana iyi yardımcı oldu. Oberhausen’da çalşıyor, Wuppertal’de oturuyordu. Her gün gidip geliyordu otomobille. Çünkü Wuppertal’de eşinin de işi vardı. Tülay’da çalışmaya başlamıştı, öbürlerinin okulu sürüyordu daha. Oberhausen’da meslekdaşımız Renate Weckfert’in sınıfına da onun yardımıyla girdim, öğrenciler sorular sordum, epey bilgi aldım. Onların yardımıyla birçok gerçeği kavradım. Romanlarımda öykülerimde kullanacağım gereçleri topladım. İsmet Akdağ hep yardımcı oldu.
Aramızda altı yaş vardı. Ben 1929′luyum, o 1935′te doğmuştu, hem de benim gibi Isparta Gönen’de okumuştu. Sonra ” Yoksullar Ünüversitesi ” denilen Gazi Eğitim Enstitüsü’nü bitirmişti. 1972′e kadar ağı çivi yurtta çalıştı, sonra bırakıp Almanya’ya geldi. O zaman yurt dışına tam on bin öğretmen çıktı. Öğretmen sürmeyi, kıymayı bilen devletimiz, ne yazık öğretmene bakmayı bilmiyordu. Üstelik sürekli baskı yapıyordu. Sonu gelmez sürgün, kıyım, sendika kurmak suç, üye olmak suç.
İsmet Akdağ, Çepnililerin çoğu gibi hoş söyleşili, konuşuklu bir insan. Ama kellesini kessen kendi çektiklerini anlatmaz. İnsanları sürekli evine çağırır. ”Bir vakit ayır da çık gel, bir kahvemizi iç, biraz dertleşelim!” diye üsteler. Çepnililer içinde mantıyı sanırım en iyi Peran Hanım yapar. Açma hamurun içine eti küçük küçükkor. Muska muska kapatır. Öyle haşlar. Sonra sarımsaklı yoğurt döker üstüne. Biraz da yağ gezdirir. İsmet Hoca, ” Eee haydin bakalım!” der. ”Varken yiyelim !” Sanki Veysel’in yanında büyümüş, çaktırmadan güldürücü, düşündürücü sözler söyler, konuklarını güldürür. Oraların derin görgüsüne göre hem sofra bolluklu olacak, hem söyleşi tatlı olacak. Hem karın, hem gönül doyacak.
Çepni, Almanya’da derneği olan sayılı köylerden biridir. Sayısını unuttum, kaç kez gittim oraya, bilmiyorum. Kaç kez toplatılarında bulundum. Kadınlar siyah etek beyaz bluz giyinir gelir. Erkekler kalkar saygıyla yer verir. ”Şöyle öne buyurun!” Oyunlar oynanır, çay kahve içilir. Gazete dergi okunur. Dergide çıkarılır. Duvarda yurt resimleriyle birlikte bir de Atatürk resmi asılıdır. Hallerden, haberlerden, Çepni’nin sorunlarından konuşulur. İçlerinde çok değerli toplum öncüleri vardır. Konferanslar, tartışmalar olur. Yazarlar gelir yapıtlarını okur. Sorular sorulur, yanıtlar dinlenir. Yurda destek yollanır. Çepni’ye ortaokul, lise, sağlık ocağı, cankurtaran arabası…
İnsanlar konuşmak kadar dinlemeyi de bilen soydandır… Sanırım çoğunun ardında İsmet Akdağ, ”İsmet Hoca” vardır.
İsmet Hoca: ” Haydi bakalım, sonra gene geliriz” der. Onunla her yere gider insan. Arkadaşlığı öyle güven verir. Kimsenin enini uzununu konuşmaz. Küçümseme, alay, iğneleme, incitme bilmez. Halil Özer arkadaşıma sorarım kimi zaman: ” Bu İsmet Akdağ az bulunur bir insan, ağır bir köşe taşı, öyle değil mi? Halil’de Çepnilidir, hemen saygıyla toparlanır, ” İsmet Ağabey bir tanedir!” der, usulca ekler, ”Gel haydi bu hafta gidip kendisini biraz dinleyelim, hem de Peran ablanın mantısını yiyelim!” Gideriz, yeriz. Her zaman gideceğiz, her zaman yiyeceğiz, çünkü ekmeği, mantısı yenecek insanlardır onlar.
İçimde bir duygu var, bu iyi insanlar üçer beşer çekilip gidiyor. Genede üzülmek yanlıştır, benzerleri gür bir kaynaktan geliyor bence. İsmet Akdağ dostumun benzerleri her zaman olacak aramızda. Bana onun 24 Ağustos 1994 günü öldüğünü söylediler, inanmadım.Elimi salladım, ”Hadi canım, doru konuş, öyle insanlar ölmez, öyle insanlar gönüllerde bıyık altından güle güle yaşar, en başta benim gönlümde !” dedim.
Duisburg, 20. 10. 1994
Not: Çepnimizdeki tanıdıklarımızı başkalarına da tanıtmak için, fotoğraflarıyla beraber ilginç yaşam öykülerini, yayınlamak üzere gönderebilirsiniz.
1898 doğumlu olup, Mustafa Efendi’nin oğludur. Dedesi Kızıl Sakallı Müftü Sadık Efendi’dir. Sadık Efendi Mısırda Kahire’de bulunan El-Ezher Ünüversitesinde ilahiyat okumuştur. Halil Tataroğlu Kayseri’de Rüştüye (ortaokul derecesinde Osmanlı okulu) okumuş, Arapça ve Farsça eğitimi almıştır.
Kurtuluş savaşına katılmış ve dört yılı cephede geçmiş, istiklal madalyası sahibidir. Savaştan sonra köye dönmüştür.
Köyde canlı hayvan alım ve satımıyla uğraşmıştır. Ticaretin yanısıra köyün sorunlarıylada uğraşarak kasaba olunmasında en büyük katkıyı vermiştir.
Halkın güven ve sevgisini kazanarak 1953’de muhtarlığa seçilmiş, arkasından köy kasaba olunca da 1954′ yapılan referandum da doğrudan belediye başkanlığnı üstlenmiştir.
Kasabanın ilk belediye başkanıdır. Belediyeye ilk kamyonu o almıştır.
Çevrede kamyon yoktur ve amacı nakliye ile yeni ve bütçesi olmayan belediyeye ekonomik girdi sağlamaktır. Kamyonla Adana’dan pamuk küsbesi getirerek belediye adına satmıştır.
Ticareti iyi bildiğinden, yeni kurulan kasabanın ticari ve etik kurallarının belirlenmesinde ahlaki değerler diyebileceğimiz örnekler sunmuştur.
Belediye bütçesinden harcamaları asgariye indirmiş, çoğu zamanda kendi ticari kazancından bu harcamaları karşılamıştır.
Kamyonla yolculuklarında gidilen yerlerde otellerde değil şoför mahallinde yatmışlar, lokantalarda değil; üzüm, peynir yiyerek; ama kendi paralarıyla, belediye bütçesini ayakta tutmuşlardır.
Ve seçim zamanı gelmiştir, yıl 1955.
Halil Tataroğlu yine örnek bir tavır sergilemiş, yerini siyasi bir şartla başkasına devretmiştir, aday olmamıştır. Nedir bu siyasi şart ? Kendisi Demokrat Partilidir ve aday olmak isteyen Zühtü Yücel ise Cumhuriyet Halk Partilidir. Kendisi konsa kesin kazanacaktır fakat Zühtü Yücel’de başkanlığa adaydır. O günlerin Demokrat Parti ve CHP kavgasının kasabada başlangıcı olacaktır ki buda halkı bölecektir. Durum Adnan Menderes’e intikal ettirilir. Menderes, Zühtü Yücelin Demokrat Partiye geçmesi haline Halil Tataroğlu’nun aday olmayacağını söyler ve seçimlerde böyle gelişir. Zühtü Yücel artık Demokrat Partilidir ve belediye başkanı olmuştur.
Partide ve saygınlık kazanan Halil Tataroğlu’na Menderes Sivas milletvekilliği teklif etmiştir fakat o kabul etmemiştir.
Belediye başkanlığı sırasında Sivas valisi kasabayı ziyaret etmiştir. Vali belediyeye girince, gider başkan koltuğuna oturur. Bunu gören Halil Tataroğlu Valiye, ” Sayın vali orası belediye başkanının yeridir, biz gelip sizin koltuğunuza oturuyormuyuz” diye tepkisini gösterir. Artık vali ne demişse, valiye ” Siz Sivas Valisi olabilirsiniz ama Çepni Belediye Başkanı asla olamazsınız” demiştir.
Halil Tataroğlu aynı zamanda çok yardımseverdir. Yardımlarında gizliliği önemsemiş adının kesinlikle verilmesini istememiştir. İsmi bilinen bir vatandaşın öküzü ölür, ona bir öküz gönderir fakat vatandaş ondan geldiğini bilmez. Fakirlerin veresiye alişverişlerinin kapatılması gibi kazancının önemli kısmınıda halkla paylaşmayı bilmiştir.
1955-1960 yıllarında Sivas ve Kayseri’nin en zenginleri arasındadır fakat buna rağmen kasabayı terk etmemiştir.
1949 da kendi kefaleti ile ilk traktörü getirmiştir. Fiyatı o zamanın parası ile 5000 liradır. Yalnız sürecek vatandaş yoktur. Şoför olarak Kızılcakışla’dan Tahir Efendiyi getittirir.
Makinalı tarıma geçişte de bencil davranmamıştır, ileri görüşlülüğünü ve insanını nasıl sevdiğini göstermiştir. Bütün tarlalarını Ziraat Bankasına ipotek ettirerek isteyen Çepnilinin traktör almasını sağlamıştır.
Halil Tataroğlu halk arasında ” Halil Ağa, Halil Efendi” gibi adlarla anılır. Bir insanın ” Ağa” ve ” Efendi” ünvanlrını kazanması çok önemlidir.
Nüktecidir de. Birgün Deli Tahir (Allah rahmet etsin Tahirağa’da çok nükteci ve kasabamızın belirli şahsiyetlerindendi ) arka cebinde rakısı ile Halil Efendiye ” Gel bugün beraber içelim ” der. Halil Efendi cevap olarak ”Ben içsem senin gibi olmak içerim, peki sen kimin gibi olmak için içiyorsun der.
Ve bugün bu değerli Çepnili’nin sekiz kız, üç erkek çocuğu, otuzun üzerinde de torunu vardır.
Torunlarından üçü profösördür.
17 Aralık 1977 yılında vefat eden Halil Tataroğlu her yönüyle örnek alınması gereken bir kişilikti. Ticaretinde olsun, idareciliğinde olsun söylemleriyle, pratiği ile günümüzde bile anlatılır ve örnek olarak sunulur. Tarihsel zor dönemlerde dahi kasabada Ermeni, Türk, Alevi, Sunni gibi ayrımlara girmemiş; herkesi korumuş ve kollamış dürüst bir insandı.
Kabri kasabamızda aile mezarlığındadır.
İnsanları yaşatan geride bıraktıkları ahlaki değerlerdir… Halil Ağa böyle bir Çepniliydi…
(Barlas Tataroğlu’na babası Halil Tataroğlu’nu tanıtmada katkılarından dolayı teşekkür ederiz.)
1960 Sivas doğumlu.
Kayseri Endüstri Meslek Lisesi Elektronik bölümü mezunu.
6-7 yaşlarında taş ve ahşap ustası olan dedesi Emin Yıldız’ın atölyesinde taş ve ahşapla olan tanışıklığı tutkuyla sanata dönüştü.
1997 yılında İzmit Büyük Şehir Belediyesi Plastik Sanatlar Merkezi Heykel bölümünde;Marmara Üniversitesi Heykel bölümü öğretim görevlisi sn. Füsun Salor hanımdan 3 yıl süre ile heykel dersleri aldı.
2001-2005 yılları arasında Kayseri’de kendi atölyesinde çalışmalarını sürdürdü.
2003 TRT gecenin içinden programına konuk sanatçı olarak davet edildi.
2008 yılında Güzel bahçe Halk Eğitim Merkezinde usta öğretici seminerlerine katılıp belge aldı.
Sanatçı halen İzmir’in Selçuk ilçesinde kendi atölyesinde heykel çalışmalarına ve orjinal el yapımı keman imalatına devam etmektedir.
Sanatçı UPSD (Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği ) üyesidir.
KOLLEKSİYON:
Uğur Mumcu Vakıf müzesinde sanatçının eseri yer almaktadır.
Balıkesir ili Havran ilçesi Hükümet konağı bahçesinde 3mt. yüksekliğinde atıl zeytin ağacında soyut çalışması daimi sergilenmektedir.
İzmit Büyük Şehir Belediyesi koleksiyon ‘unda sanatçının eseri yer almaktadır.
2011-Norveç-Oslo Türk Büyük elçilimiz sn. Hayati Güven.
TEBDER/Aydın
YARIŞMA VE JÜRİLİ SERGİLER:
2009 Turgut Pura Vakfı Resim Heykel yarışmasında eseri sergilenmeye layık görüldü.
KİŞİSEL SERGİLER:
2009-Devlet Resim ve Heykel Müzesi kişisel sergi /İZMİR
2003-Çepni Kasabası kişisel sergi/SİVAS
2003-İzmit Büyük Şehir Belediyesi Sanat Galerisi kişisel sergi / KOCAELİ
2003-Devlet Resim ve Heykel Müzesi kişisel sergi/ BALIKESİR
2002-Ürgüp Göreme Belediyesi Sanat Galerisi kişisel sergi /NEVŞEHİR
2002-Erciyes Üniversitesi Sabancı Kültür sitesi Sanat galerisi Kişisel sergi /KAYSERİ
KARMA SERGİLER:
2012-44.Selçuk Efes Festivali Selçuk/İzmir
2011-Ekim Geçidi 10 İstanbul Modern Sanatlar Müzesi Derneğinin düzenlediği Cumhuriyetin 88.yılında karma resim ve heykel sergisi Turgut Özakman sergi salonu /Eskişehir
2011- 43. Selçuk Efes Festivali /Selçuk-İzmir
2011 3.Uluslararası Tepecik Kültür ve sanat festivali /AYDIN
2011 Norveç-Oslo Türk Büyükelçiliğinin davetiyle Karma resim ve heykel sergisi /Norveç-Oslo
2011 ÇYD Dünya emekçi kadınlar günü karma sergi /AYDIN
2010-1. Uluslararası Sanatsal Orman Kampı/MUĞLA-MARMARİS
1999-Plastik Sanatlar Eğitim Merkezi Heykel atölyesi karma sergisi /KOCAELİ
Erhan Pınarbaşı Çepni Kasabası’nda dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini kasabada tamamlayan yazar, 1979 yılında başladığı askeri okuldan 1983 yılında Foto-Film uzmanı olarak mezun oldu, öğrenimine Sosyal Bilimler Ve İktisat Fakülteleri’nde devam etti. 2006 yılına kadar Foto-Film Uzmanı olarak görev yaptı.
Yazın yaşamına şiirle başladı. Damar dergisinde yayımlanan öyküsünün ardından, Evrensel Kültür, Edebiyat ve Eleştiri, Yaba, Kıyı, Kül gibi dergilerde öyküleri yayımlandı.
Erhan Pınarbaşı’nın öyküleri bir solukta okunacak sürükleyici öyküler. Öykülerindeki zengin anlatım tekniği ustalığını ortaya koyuyor. On üç öyküden oluşan Mühür’de kısa öykü örnekleri yalın bir dille çıkıyor karşımıza. Durum öyküsünden olay öyküsüne, kurgudan gerçek yaşama uzanan şaşırtıcı metinler, kimi zaman bir savaşa kimi zaman kendi iç dünyasına götürüyor okuru. Pınarbaşı, toplumsal olayları bireyden yola çıkarak göz önüne seriyor. Mühür’deki öykülerden bir bölümü çeşitli edebiyat ödülleri alırken kitap olarak S.E.S birincilik ödülüne değer görülmüş.
Vedat AKDAMAR (Artshop Yayınevi)
Bugüne dek yazdıkları Erhan Pınarbaşı’nın polisiye türe ilgisine dair hiçbir ipucu vermese bile, Ceset Fotoğrafçısı’nı gazete ilanlarında gördüğümde, romanın polisiye türde olduğunu düşünmüştüm. Yanılmışım. Evet; katiller, cesetler, faili meçhuller, kaçakçılar, suç ve ceza, ‘at izinin it izine karıştığı’ bir şehir, kısacası polisiyenin alanına girecek ne varsa eksik değildi bu hikâyede. Ama muamması, gizemi, oyunu yoktu; Türkiye Cumhuriyeti’nin kriminalleşen otuz yılını, kriminal bir savaşı, o savaşın tarihinden kısa bir dönemi anlatıyordu Pınarbaşı.
“Anneme… Oğlumun annesine… Evlatlarını yitirmiş annelere…” adanmış bir romanın hikâyesini -hele ki son otuz yıla tanık etmişseniz eğer- merak etmeyebilir, savaş bütün acılarıyla hâlâ sürüp giderken, 80’li 90’lı yılların acılarını tazelemek istemeyebilirsiniz. Oysa Ceset Fotoğrafçısı adı kadar ürkütücü değil. Savaşın o coğrafyaya sabitlediği şiddet atmosferi hissediliyor elbette ama aşkı, sevgiyi, dostluğu ve gelecek umudunu barindıran bir hayatı da anlatıyor Pınarbaşı; Batıdan görünenden farklı bir Hakkâri’yi…
Erhan Pınarbaşı, “Sevdalı Irmaklar Munzur ile Pülümür” adlı mitolojik romanı ile Munzur ve Pülümür’ün aşkını bize anlatmış. Kitap, Yurt Kitap-Yayın tarafından ‘Tarihi Romanlar’ dizisi adı altında yayımladı. Yazar bizleri coğrafyanın geçmişine doğru mistik bir yolculuğa çıkarıyor. Farklı hikayeler anlatılagelmiştir Dersim coğrafyası hakkında. Bu hikayeler çıktıkları sınırları aşmış çoğu zaman… Pınarbaşı, farklı sayılabilecek bir hikaye ile karşımıza çıkıyor. Munzur ile Pülümür’ün aşkını bizlere anlatmış. Bu aşkın önüne çıkan engellere karşın akışını hâlâ sürdürüyor iki ırmak. Tabii ki şu lanet baraj illeti ortadan kaldırılırsa… Sevdalı Seyit’in Asmesi’ne kavuşması hikayesini anlatır yazar. Seyit bu mücadelesi içinde, Munzur ile Pülümür’ün sevdasını öğrenir. Su olup akan ve sonra birleşen sevdalı iki ırmak. Seyit’in sevdasına, Asmesi’ne kavuşmasına Munzur ve Pülümür suları tanıklık etmiştir. Kavuşamayan iki sevda iki sevdalıyı kavuşturarak, sevda karşısında duran töreyi sularında alıp götürmüştür.
Şerif Karataş (EVRENSEL)
‘Aynadaki Kadın’, Erhan Pınarbaşı’nın on dört öyküsünü bir araya getiriyor. Tüm öykülerin ortak özelliği olarak da, gündelik hayatın hengâmesinde çoğu zaman görmezden gelinen ayrıntılar olduğu söylenebilir. Bu ayrıntılar, öykü kahramanlarının veya anlatıcının iç dünyasını açığa çıkaran özellikleriyle yer alıyor. Öykülerin diğer bir özelliğiyse, kahramanları üzerinden bir Türkiye profili yaratmasıdır denebilir. Çünkü yukarıda bahsettiğimiz ayrıntılar, metinlerin çoğul kahramanları için de geçerli. Daha önce birçok ödül kazanmış ve şiir kitapları yayınlanmış Pınarbaşı’nın bu kitaptaki öyküleri, Türkiye’nin yetenekli bir genç kalemin metinleri olarak düşünülebilir.
RADİKAL
KİTAPLARI:
Ellerinde Kan Vardı 1995 Eko Yayınları
Çukura Sığmayan Adam (1998) Kendi Yayınları
Kar üşüdü (1997) Ulusal yayınları
Mühür (2000) Kültür Bakanlığı Yayınları
Sevdalı Irmaklar- (Munzur ile Pülümür) (2004)Yurt kitap-yayın
Külden Künyeler 2006 Artshop Yayınları
Senden Sonra Hiç Ağlamadım 2006 Artshop Yayınları
Aynadaki Kadın 2006 Yirmi dört Yayınları
Kar ve Kan (ceset fotoğrafçısı) 2008 Alkış Yayınları
Aldığı Ödüller:
35.Ulusal 9. Uluslar arası Hacıbektaş öykü ödülü(2.)1998,
Mülkiyeliler Birliği Vakfı Şinasi Özdenoğlu Ödülü (şiir 3.) 1998,
36.Ulusal 9. Uluslar arası Hacıbektaş öykü ödülü(2.)1999,
S.E.S (Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası) öykü ödülü Mühür kitabına (1.)2000,Avustralya SBS Radyosu düzenlediği şiir ve öykü yarışmasının Türkçe/öykü bölümünde (3.) 2004
Kısa boylu, esmer, yeşil gözlü, çenesinin ucunda uzamak için uğraş veren bir kaç tüy… Reşit, yaşamım boyunca tanıdığım en inatçı canlıdır. İnat dedimse öyle basit ayak diremeleri değil. İnatlaştığı an Tanrıyı da saymamıştır. Fakirlik ve cahillik de onun inadını kıramamıştır. Kendi felsefesini yaşamının sonuna dek uygulamıştır.
Güzün, ılık bir öğle sonu. Mahalle toz duman içerisinde. Yangın yok, deprem yok. Küfürler susmak bilmiyor, yalvarışlar sonuçsuz. Kadınlar umarsız izliyor Reşit’i. Gençler tarlada, harmanda. Kadınlardan biri seslendi çocuklara:
— Hurşit dedenizi sesleyin, koşun!
Çocuklardan biri haber vermek için koşarken topukları kıçına değiyordu. Reşit, kadın kız demiyor, duyulmadık, gün görmemiş küfürler, ediyordu. Duvarın üstünden boşluğa saldı atkıları; ha düştü ha düşecek. Kadınlar çığlık atıyor, umarları yok başkaca. Hurşit koşan çocuğun desteğiyle toplananların arasına katıldı. Kadınlar anlattılar: ‘Reşit kendi samanlık damını yıkıyor.’
Hurşit kızdı. Bastonunu uzattı Reşit’e doğru:
Yapma Reşit! Düşüp gebereceksin! Yıkma damı!
Reşit doğruldu damın üstünde.
Kızgınlıktan iki gözü birbirine girmişti. Kazmayı bir eline aldı, kasketini avluya fırlattı.
— Sen karışma Hurşit! Dam benim, can da benim, geberirsem aha kasketim! Sana kalır, kötü mü? Dedi kasketi göstererek.
—Bırakın ne boku varsa yesin. Çekilin üzerinize taş-maş düşer, dedi.
Zaman ikindiye yaklaşıyordu. Hurşit ağır ağır caminin yolunu tuttu. Reşit hırsla yıktı samanlık damını. Kardeşinin oğlu Fahri samanı uzun ve yorucu bir yolla taşıdı. Mahalleli yardım etti Fahriye.
İkindi namazı bitti. Cemaat, kiliseden bozma camiyi boşalttı. Hurşit gitmedi evine. Avluya çıktı. İmam, Hurşit’i gördü. Belli ki bir sorunu vardı bu adamın. İmamlık az şey mi? Köyün ileri geleni, köylünün her şeyi. Her şeyden önce, tanrıyla köylü arasındaki ilk makam. Düşüncelerine ara verdi imam. Hurşit’e yaklaştı. Düşünceleri yüzünde dolaşıyordu.
—Hayırdır Hurşit, bir sıkıntın mı var? Dedi ellerini ovuşturarak.
Hurşit güvercinlere, gökyüzüne baktı. Başını hafifçe sağa sola oynattı.
— Ah imam efendi ah! Hangi sıkıntıyı söylesem, bilmem ki?
İmam bir elini Hurşit’in omzuna koydu. Keyiflenmişti.
—Hele anlat! Allah büyük, bir çaresi bulunur anlat sen.
“Allah büyük” Hurşit de bilincindeydi bunun. Fakat olayın çözümü “İmamda mı Allah’ta mı” bunu anlayamadı. Söylenmedi Hurşit bir zaman. Kiliseden çıkma taş direğe oturdular. Hurşit imama baktı.
— İmam efendi bu Reşit başımıza bela olacak.
— Ne yaptı melun!
—Öğleden sonra kendi samanlık damını yıktı. Fahri geçti diye.
İmam oturduğu yerden kalktı. Ellerini arkada birleştirdi. Ellerini çözdü, sakalını sıvazladı.
Yaa Hurşit, bu melunu da sürmeliydik köyden! Dedi.
Ellerini tekrar arkasına aldı. Hurşit seslenmedi, gözleri çayırda dolaştı. İmam iki adım sağa iki adım sola gidip geldi. Hurşit’in önünde durdu. Yıllardır çözemediği bir sorunu çözmüşçesine ışıldadı gözleri.
—Bu herif hem melun hem kâfir, şimdi buldum! Bu, Allah’ı da saymıyor, korkmuyor Allah’tan! Dedi.
Hurşit “İmam üşüttü, Reşit adını duyunca” diye düşündü.
Hurşit komşusunu, yıldaşını tanıyordu. İmam ağır suçlamalarda bulununca savunmaya geçti.
—Ne kâfiri, ne korkmaması imam efendi namazı niyazı bilir.
İmam’ın dişleri gözüktü, sakallarının üstünden, başını öne eğip kaldırdı hafif hafif.
— Onun niyazı eşek niyazı dedi.
Hurşit şaşkın. İmamın düşmanlığı neydi Reşit’e? İmam, Hurşit’in yanına oturdu.
—Hı hı, dedi. Nasıl namaz kılıyorsa duasız dutsuz, hı, nasıl namazsa!
Hurşit düşüncelerde. Güvercinler geçiyor içinden.
İmam efendi sen de bilirsin ki Reşit namaz kılar.
İmam tekrar kalktı. Tespihinin başını döndürdü.
— Hurşit dedi. Bu Reşit kardeşi Mecit’le küs değil mi?
— He Mecit’le küs.
— Eee bu adam hiç Mecit adını söyler mi?
—Yoo, söylemez, dedi Hurşit.
İmam başını hızlı hızlı salladı. Tespihini sıktı avucunda.
— Namazı duasız mı kılar? Dua etmez mi bu Reşit?
— Duasız kılmak olur mu, imam efendi?
— Eee hem Mecit demez; hem namaz kılar tövbe tövbe.
—İmam efendi Reşit’in namazıyla Mecit’in ne ilişkisi var?
İmam gülümsedi, “Bu Hurşit de cahil, imansız” diye düşündü.
—Hurşit Efendi, bilmez misin ki namazda Mecit vardır. Onsuz nasıl namaz kılıyor bu Reşit?
Hurşit bir imama bir minareye baktı. Anlamamıştı. Reşitle Mecit küs, bir arada olmamaları doğaldı, onun için.
İmam Hurşit’i kötü yakalamıştı. Bilgisizliğini yüzüne vuran, alaycı bir sesle;
—Hurşit, Hurşit hele biraz namaz kıl bulursun Mecit’i, dedi ve evinin yolunu tuttu.
Hurşit cami avlusundan ağır ağır çıktı. Düşünceleri karmakarışıktı. Güvercinlere kedi dadandı.
Yolda beş-altı defa namaz kıldı Hurşit. Mecit’i bulamadı. Mecit takılmadı diline, uzaklaştı düşüncelerinden. “Başlarım Mecit’e de Reşit’e de”, dedi içinden. Reşit çıkmadı düşüncelerinden. Her adımda gözlerini gördü; inatçı bir kartaldı Reşit. Acımasızdı, iki ay önce yaptıklarını düşündü “Çocukluğu da böyleydi. Ne istedin zavallı eşekten, kendi suçunu eşeğe yükledin.”
Hurşit eşeği kaçırdı, bastonu duvarları incitti. “Eşeğin ne suçu vardı?” haklıydı Hurşit. “Bir kavak kemirdi” diye Reşit eşeğe ne yapmıştı?
Eşeği yatırıp ayaklarını bağlamış sonra kerpetenle dişlerini çekmişti. Bir tek dişi kalmamıştı zavallının. Sonra sürmüş hayvanı kavaklığa “Hadi kemir, kemir hepsini” demişti.
Gaz lambası söndü. Hurşit’in gözleri tavanda. Düşüncelerinde Mecit’le Reşit saklambaç oynuyorlar. Yattığı yerde en az on rekât namaz kıldı, olacak gibi değil, karısına döndü:
— Akkadın, Akkadın gız bak bi.
Akkadın uykunun dibinde, baksa da göremez Hurşit’i. Hurşit çatlamak üzere, dayanamadı yeniden seslendi:
— Kız Akkadın, bak hele, dedi.
Akkadın o kadar itilip kakılmadan sonra ses verdi.
— Ne ulan! Torbaya mı girdi sabah? Dedi kızarak.
— Kız, bu Mecit nerde geçer?
—Herif adam yatıyordur evinde, nerden geçecek ki?
Hurşit kızdı sorusunu daha anlaşılır biçimde yineledi.
— Onu demiyorum kız, namaz da geçer?
—Namazda da geçmez buralardan, ya camide kılar ya tarlada kılar, dedi.
Hurşit ne yapsın? Reşit’e uzun uzun küfredip sustu. Hurşit sustu, Akkadın meraklandı.
—Herif ne olmuş ki Mecit’e? Dedi.
Hurşit yanıtlamadı Akkadın’ın sorusunu. Hurşit ve Akkadın sabahı zor ettiler. Reşit ve Mecit düşlerinde gezinip durdular.
Notasız horoz sesleri karıştı, imamın sesine. İmam sevmezdi horozları. Hurşit’in güncel sesi doldurdu odaları.
İmam tespihini cebinden çıkardı, küçük adımlarla yürümeye başladı. Bulunanlarda yürüdü, yemlenen güvercinler gibi, bir sağa bir sola yürüdüler. Başını salladı imam, bulunanlar “Allah Allah” çektiler. İmam durdu, bulunanlar çivilendi oldukları yere, imam bulunanlara:
— Tez çağırın Reşit’i, gelsin! Dedi.
Heyecanlandı bulunanlar, Hurşit avlu duvarına doğru yürüdü. Öküzleri suya götüren Kadir’i gördü, seslendi.
Hurşit’in sesinden önemli bir olayın varlığı hissediliyordu. Kadir geriye doğru dönüp koştu “İmam çağırıyordu, imam köyün her şeyi. İmam Allaha en yakın adam. Kısmet kesilir bereket biterdi.” Koştu Kadir, düşüncelerini yere düşürmeden. Reşit öküzleri koşmak üzereydi. Kadir nefes nefese girdi avluya.
— Reşit emmi, Reşit emmi imam çağırıyor.
—Ne var oğlum ne oldu, kurt mu kovaladın? Nefeslen az, dedi, sakin ve soğukkanlı. Kadir devam etti konuşmasına.
— Reşit emmi, imam acele seni bekliyor hemen gideceksin.
Reşit sağ elinin tersini diğer elinin ayasına vurdu.
— Tövbe, ulan sanki reisicumhur, bizim malları ehlibeyt mi doyuracak! Dedi.
Öküzleri bıraktı avluya, kasketini taktı başına, yürüdü. Kadir önde Reşit arkada yürüdüler, cami avlusunun duvarına kadar söylendi Reşit. Kadir Hurşit’i gördü.
—Aha geldi Hurşit emmi, dedi ve öküzlerinin yanına gitti.
Reşit avluya çıktı, hızlı adımlarla yaklaştı bulunanlara.
İmam başını salladı, gözünü kısıp.
— Gel bakalım Reşit Bey, gel hele, dedi başını sallamaya devam ederek.
Reşit iki adım daha yaklaştı, ellerini belinde birleştirdi. Kasketini tutup hafifçe oynattı yerinden.
— Hayrola Mustafa Efendi sabah sabah, dedi.
İmam bozuldu her zaman olduğu gibi. Köyde imama adıyla seslenen tek kişiydi Reşit. İmam uzatmadı konuyu.
— Reşit bey duydum ki kardeşin Mecit ile küsmüşsün.
— He küsüm, dedi Reşit kısaca. İmam devam etti:
— Ve adını hiç söylemez, diline almazmışsın öyle mi?
— He öyle, dedi Reşit.
— Sen namaz ‘da kılarsın.
— Hee kılarım.
— Kılarsın yaa kılarsın.
— Peki, salâvat dualarını da okur musun?
Reşit ellerini belinden çekti, kasketini düzeltti, ellerini arkasında birleştirdi.
— He okurum.
İmam bulunanlara baktı. Bulunanlar imama, Reşit’e baktılar. İmam Reşit’e yaklaştı. İki sakal boyunda durdu, dişleri birbirine değdi imamın.
—Reşit bey salâvat duasını sesli oku da, biz de bilelim nasıl okunduğunu, dedi.
Reşit kasketini eline aldı, sağa sola büktü başını.
Duayı bulunanların işiteceği bir sesle okumaya başladı. Bulunanlarda Reşit okudukça başlarıyla doğruladılar. Reşit duanın sonuna yaklaştı. Bulunanlar “Ne güzel okuyor, şimdi ‘hamüdün Mecit, âmin’ diyerek bitirecek” diye düşünürken Reşit’in sesi yükseldi.
—İnnake Hamüdün Reşit, Âmin! Dedi ve sertçe başını indirip kaldırdı.
Bulunanlar gülmeye başladı. İmam gökyüzüne ellerini açtı.
—Hâşâ hâşâ! Ey Müslümanlar, şu adama bakın. Allah’a karşı geliyor, kelamını değiştiriyor; seni astıracağım Reşit!
Reşit kasketini taktı, bir iki adım yürüdü, geriye döndü, kıstı gözlerini başını kaldırdı;
— Efendi, efendi, Allah onun öyle bir kul olacağını bilse Reşit diye kelam ederdi Muhammed’e, dedi ve ekledi;
Sen benim duamla uğraşma da güvercinlerini yemle.
İmam, bulunanlarla konuşmadan hızlı adımlarla ayrıldı avludan.
Gün batmadan olay köyde duyuldu. Reşit’e kimse çok görmedi yaptıklarını. Camiye gelenlerden birçoğu namazı kılmadan gidiyordu. Avluda Reşit’in soyundan birilerini görmeleri yeterliydi. Namaz kılmaya kalanlar salâvat dualarında gülüyor, namazı bozuyorlardı.
İmam Mustafa bir ay dayanabildi. Köyden göç ederken vedalaşmadı kimseyle.
— Hâşâ hâşâ, diyerek göçüp gitti köyden…
HAVVA
Ona neden “deli” derlerdi. Henüz anlamış değilim. Kasabadaki birçok akıllıdan daha akıllıydı. Yaz kış sokakları çıplak ayakla dolaşır, su, ekmek ya da giyecek isterdi insanlardan. Kaplumbağadan biraz hızlı yürüyüşüyle, duvar diplerinden ilerler ve her gördüğü insanla selamlaşır, konuşurdu. Onun belirgin bir özelliği de büyük, küçük herkesi tanımasıydı. İsterse yıllarca görmediği biri olsun, yüzüne bakar kim olduğunu söylerdi. Yabancı ise ağır bir ses tonuyla, gülümseyerek:
—Yoo, derdi, sen elsin.
Kimselere zararı dokunmaz, canlıları incitmezdi. Kasabanın demirbaşı olan bu kadına yediden yetmişe “Havva” derdik. Birisi onu anlatacak olursa “Deli Havva” diyerek söz eder, fakat çocukların dışında Havva’nın yüzüne kimse ‘deli’ demezdi. Onun için söylenen bir tekerleme vardı:
“Bahçelerde ham armut Havva’yı … en cin Mahmut”
Bu tekerlemeyi duyduğum an, insanların zavallılığını düşünür, onlara kızardım. Havva gibi birisine kim ne hakla dokunabilirdi? Kızdırıp vurmaya kalkışmadıkça ağlamaz, ağlasa da çabucak unutuverirdi. Yüz kilodan fazla çeken ağırlığını kocaman nasırlı ayakları her gün başka yerlere taşırdı. Akşamüstü duvar diplerinden ağır ağır evine yürürdü. Evinin yerini kasabalı olmamıza karşın öğrenememiştim. “Deli Fikri’nin kızı” derlerdi, Havva için. Deli demelerinin nedeni belki de babasından kaynaklanıyordu.
Benim için hiçbir zaman deli değildi Havva. Yüzündeki gülümseme bana özgürlüğü anımsatırdı. Pembeleşen yanaklarını rüzgâra karşı koyan dağ güllerine benzetirdim. O, yaşamın peşinden değil, yaşam onun peşinden sürüklenirdi “Havva beni yaşa” diye.
Havva’yı birkaç gün göremezlerse herkes birbirine merakla sorardı:
— Deli Havva yok ortalıkta, nerede acaba?
—Aman, ona baba değmez, nerede olacak, sürtüyordur.
İnsanlar onu önemsemez görünse de onsuz yapamazlardı. Kim bilir, belki de onu görüp hallerine şükür ediyorlardı. Yere para bırakıp “bu senin olacak alabilirsen” diyerek onun dakikalar süren uğraşını zevkle izleyen gençler ne kadar akıllıydı! Onca uğraşına karşın parayı alamaz ağlardı…
Oysa Havva onların tanıdığı et yığınından oluşan bir insanın ötesindeydi. Aç bir sokak kedisine evine götürmek üzere topladığı yiyecekleri verecek kadar insandı. Üşüyen bir köpek yavrusunu entarisinin bir parçasını yırtıp saracak kadar insandı.
Mahallemize gelmeyeli birkaç gün olmuştu, sokağın başında göründüğünde, koşarak annemi müjdeledim.
—Anne, anne Havva geliyor, dedim.
Annem o gün ne işle uğraşıyordu, anımsamıyorum, işi bırakmadan beni yanıtladı, sevincimi paylaştı. Gülümseyerek:
— Hadi oğlum, git bir şeyler hazırla, acıkmıştır, dedi.
Koşarak mutfağa girdim, kavun, peynir ve ekmek alıp avluya çıktım. Elimdeki yiyecekleri bir kenara bırakıp sokağa, Havva’yı gözetlemeye koyuldum. Havva’yı göremeyince merak ettim. Kimin evinde olabilirdi? Hacı amcalarda, Efendi amcalarda ya da Tanko’da olabilirdi. Gözüm evlerin kapılarında, nereden çıkacağını beklemeye başladım. Havva çok geçmeden iki ev yukarımızdan Fevkıya Hala’nın evinden çıktı. Koşarak önüne geçtim. İki kolumu kaldırarak yolunu kestim. Yüzünde özgürlük dolu gülümsemesini görüp ben de gülümsedim ve sordum:
— Havva, ben kimim?
Sen, Latife aplamın oğlu Özgür’sün.
Nasıl unutmamıştı, her defasında biliyordu.
— Peki, o zaman babam kim?
— Kadir.
Babamı da bilmişti. Kimi sorarsam biliyordu. Kasabada bilmediği, tanımadığı kimse yoktu. Daha zor sormalıydım. Havva bildikçe ben seviniyordum.
—O zaman Latife kimin kızı? Hadi bil de göreyim.
O eşsiz gülümsemesi yeniden belirdi yüzünde.
— Latife apla, dokdor emmimin kızı, dedi.
Bir daha sormadım, önünden çekildim. Avlumuza gülümseyerek girip, annemi gördü. Duvar dibine yaklaşıp seslendi.
— Latife apla kolay gelsin.
Annem bu sıcak, samimi insana sevecenlikle karşılık verdi.
— Sağ ol Havva. Nerelerdesin kaç gündür?
Havva annemi yanıtlamadı, gülümsemekle yetindi. Annem de ona Havva diyordu, ama hangisi büyüktü bilmiyorum? Annem Havva’ya sediri gösterdi.
— Havva, dedi, geç otur.
Havva ağır adımlarla sedire yaklaştı ve oturdu. İçimden O’na sorular sormak geliyordu, soramıyordum. Belki de tanıdığım gibi kalmasını istiyordum. Utanarak yemeye başladı, kavundan, peynirden. Gülümsemesi her lokmada şekilleniyor, utancıyla karışıp yüzünü renklendiriyordu. Annem de yanına oturup birkaç lokma yedi. Ben Havva’yı incelemeyi sürdürdüm.
Kocaman ayakları nasırlı ve çatlaktı. Toprakla temas eden kısımlar çatlaklarla doluydu. Yer yer bir kalem ucunun sığabileceği genişlikte, yer yer inceydi. Elleri de kalın ve kocamandı. Bir yufkayı dürüp eline aldığı zaman, dürüm elinde kayboluyordu. Hırkasının cepleri dolu ve sarkıktı. Ayak bileklerinin üzerinden başlayan entarisi yamalarla doluydu.
Geniş bir yüz, gülen iki göz ve ağlamadığı sürece kapanmayan ağzı, dağınık, kısa saçları vardı. Çirkin veya güzel benzetmesi yapamıyordum, böyle bir ayrıma gereksinme duymuyordum. Son lokmasını yuttuktan sonra kendisini incelediğimi gördü ve başını iki yana salladı. Utandım, gözlerimi boşluğa çevirdim.
Kalkmak üzereydi ağlamaklı bir sesle:
—Latife apla dedi. Bak bu entari iyice eskidi, varsa seninkini bana ver.
Havva’nın bu isteğini annem geri çevirmedi. Eski olmayan fakat giyilmiş bir entari verdi.
— Havva, dedi annem. Sakın kimseye verme, olur mu?
— Vermem apla, vermem, dedi.
Elinde yaralı bir kuş taşır gibi çıkıp gitti avlumuzdan ve sokağımızdan.
O gün son görmüşüm oldu Havva’yı.
(Ahmet Palta ve Havva)
Yıllar sonra Havva’dan haber geldi. Uzak bir kentte “kimin kim” olduğunu bilmeden, yeni entariler içinde ölmüştü. Üzüldüm, bir daha soramayacaktım Havva’ya “ben kimim?” diye.
Kasabamıızdan insan manzaraları deyince, gerçekten süprizlerle karşılaşıyoruz. Her yönüyle; özellikle o kadar çok sanat sevdalı insanlarımız var ki…
Bunların hepsi bizim zenginliğimiz. Bir kasabadan kaçtane yazar, ressam, heykeltraş, müzisyen, el sanatları ustaları çıkar diye sorsak; Çepnimizin nekadar ayrıcaklı olduğunu o zaman görürüz. Bu ayrıcalık bizler için kibirsiz bir onurdur.
Yalnız burada şu soruyuda sormadan edemiyeceğiz. Acaba bu farklılıkların bilincinde miyiz? İçimizdeki bu değerlerden yeteri kadar faydalanabiliyor muyuz?
Genel olarak yanlış bir kanı var toplumda. ”Aydınlar topluma muhtaçtır” diye. Oysaki gerçek bunun tersidir. Toplumlar aydınlara muhtaçtır. Aydın; hangi dalda olursa olsun yalnız başına üretimini yapar, ileri gelişimini sağlar, ilerletir. Fakat toplumlar değil. Toplumların bu süreci yaşamalarının şartı onlara rehberlik yapacak, ışık tutacak aydınlarına sahip olmalarıdır. Yani aydın toplumsuz yaşar ama toplum aydısız yaşayamaz…
Aydın insan deyince yaygın kanaat, bunlar, konuşan, yazan kişilerdir. Heykeltraşı, ressamı, müzisyeni bu sınıfa katmazlar. Bundan dolayı bizim toplum genelde konuşanların ağzına bakmış ve onları doğru sanmıştır. Oysaki esas aydın düşüncesi ile yaşamını, pratiğini; başka ifade ile düşünce ile beceriyi birleştirip bunu görülen, hissedilebilen maddi bir şekle dönüştürebilmektir, Neden böyle bir giriş yaptık?
Bu bölümde sizlere tanıtacağımız bir Çepnili sanatçının konumu gereği diyelim… Bu sanatçımız heykeltraş… Daha önce Haluk Şafak arkadaşımızı tanıtmıştık; kuru, çürümüş, bir kenara atılmış ağaca can veren heykeltraş… Şimdi ise taşa evet taşa can veren bir Çepnili heykeltraşımızı tanıtacağız; Ahmet Uludağ. Bizim bu sanatçılarımıza ihtiyacımız var; onları onurlandırmak ve desteklemekle toplumumuzun bilgi ve sosyal değerlerini yükseltmiş oluruz
1950 yılında Çepni’de doğdu… İlkokulu Çepni’de okuduktan sonra Mersin’e gitti ve ortaokulu dışardan imtihanlara girerek bitirdi. Bir süre Mersin’de Çocuk Bakım Yurdunda çalıştı. Bir yıl Libya’da işçi olarak çalıştıktan sonra tekrar Çepni’ye döndü. Çepni’de Yem Fabrikasında işe başladı ve emekliye kadar orada çalıştı.
Bugün okul yaşlarında başladığı resim yapma, güzel yazı yazma uğraşısına, kayalığın sessiz taşlarına can vermeyide eklemiş; sanat dolu bir yaşam sürdürmekte.
Türkiye Cumhuriyetinin Temeli Kültürdür. M. Kemal Atatürk
